Haarballen uitbraken is normaal, toch?
Veel katteneigenaren kennen hem wel: de haarbal, die bij voorkeur over je stoffen bank of stoel wordt uitgebraakt. Het hoort nu eenmaal bij het hebben van katten, zeker als je kat lang(er) haar heeft. Dit is een gedachte die de meeste katteneigenaren zullen hebben, maar hoe normaal is het eigenlijk als je kat regelmatig een haarbal produceert? Het verschijnsel lijkt vooral bij onze huistijgers voor te komen en niet bij de wilde of grote kat, hoewel gedegen onderzoek hierover ontbreekt. Is het een normaal fysiologisch mechanisme om van overtollig haar af te komen of kan er meer aan de hand zijn? Martha Cannon, een Engelse dierenarts gespecialiseerd in geneeskunde en chirurgie bij de kat, heeft een klinische review hierover geschreven. Zij heeft de beschikbare informatie verzameld en geprobeerd antwoord te geven op de volgende vragen: wat zijn de oorzaken? Wat is een normale frequentie van haarballen uitbraken? Welke behandelingen zijn er? Welke preventieve maatregelen kunnen er worden genomen?
Hoe vaak braakt een kat een haarbal uit?
Uit ervaring weten we dat het uitbraken van haarballen een veel voorkomend fenomeen is bij onze huiskatten. Langharige katten lijken vaker haarballen uit te braken dan kortharige katten, maar er is geen wetenschappelijk onderzoek gedaan om deze stelling te kunnen bevestigen. Martha Cannon heeft daarom katteneigenaren uit het klantenbestand van haar dierenartsenpraktijk een korte vragenlijst in laten vullen. De kort- en langharige katten werden hierbij gesplitst. In beide vragenlijsten ging het om gezonde katten, zonder voorgeschiedenis van chronische huid- of maagdarmaandoeningen. Het is onbekend of het enkel om binnenkatten gaat of dat een deel van de katten ook buiten komt.
De eerste vragenlijst werd afgenomen in de dierenartsenpraktijk van Cannon en hierbij werd aan de eigenaar gevraagd hoe vaak hun gezonde, kortharige kat een haarbal uitbraakte.
- 73% (35/48) van de kortharige katten had nog nooit een haarbal uitgebraakt.
- 17% (8/48) van de katten deed dit ongeveer één keer per jaar.
- 10% (5/48) van de katten braakte twee keer per jaar of vaker een haarbal uit.
De tweede vragenlijst werd via e-mail verstuurd en hierbij werd de frequentie van haarballen uitbraken tussen lang- en kortharige katten vergeleken (zie ook de grafiek):
- 43% (37/87) van de kortharige katten had nog nooit een haarbal uitgebraakt in vergelijking met 24% (9/38) van de langharige katten.
- 31% (27/87) van de kortharige katten produceerde één keer per jaar een haarbal in vergelijking met 21% (8/38) van de langharige katten.
- 26% (23/87) van de kortharige katten braakte twee keer of vaker per jaar een haarbal uit in vergelijking met 55% (21/38) van de langharige katten.
Vergelijking van de frequentie van haarballen braken tussen kort- en langharige katten.
Conclusies van deze vragenlijsten waren dat:
- gemiddeld 10% van de gezonde, kortharige katten de kans loopt vaker dan twee keer per jaar haarballen uit te braken.
- een langharige kat ongeveer twee keer zo vaak een haarbal uitbraakt als een kortharige kat.
Inslikken van haren
Katten verzorgen grondig hun vacht. Naast het reinigen van de vacht, heeft het wassen ook een belangrijke sociale functie in groepen katten. In een onderzoek bij vijf poezen werd aangetoond dat katten gemiddeld 3,6 uur per dag besteden aan vachtverzorging. Dit komt overeen met 25% van de tijd dat katten wakker zijn (Panaman, 1981). Niet gek dat katten elke dag grote hoeveelheden haar inslikken, zeker als je bedenkt hoe ruw de kattentong is. Het meeste haar wordt onverteerd weer uitgescheiden in de ontlasting. Bij overmatige hoeveelheden haar in de darmen kan het slijmvlies van de dikke darm gaan ontsteken (‘colitis’).
De weerhaken op de tong zorgen ervoor dat de kat elke dag veel haren inslikt.
Wat veroorzaakt haarballen?
Alle katten slikken haar in, maar niet elke kat lijkt last te hebben van haarballen. Er lijkt pas haarbalvorming op te treden als katten een overmatige hoeveelheid haar inslikken of als er een verandering is in de hoeveelheid van de maagdarmbewegingen (‘maagdarmmotiliteit’).
Langharige katten slikken sowieso meer of langere haren in en lijken daardoor meer last te hebben van haarballen. Andere factoren die voor een toename in de hoeveelheid ingeslikte haren zorgen zijn jeukende huidaandoeningen (bijvoorbeeld vlooien) of overmatige vachtverzorging door bijvoorbeeld pijn en/of stress.
Veranderingen in het aantal contracties van maag en darmen, vooral in het voorste deel van het maagdarmstelsel, kunnen ontstaan door chronische maagdarmaandoeningen (bijvoorbeeld voedselintolerantie of chronisch ontstoken darmen) of secundair aan andere factoren, zoals chronische stress, pijn, uitdroging en overgewicht.
Verwerking voedsel en haren in de maag
Katten lijken de enige zoogdieren te zijn die haarballen vormen. Er wordt gesuggereerd dat dit komt doordat de maag en dunne darm op andere tijden samentrekken dan bij andere diersoorten. Bij veel diersoorten zijn er zogenaamde ‘schoonmaakcontracties’ in de maag en het begin van de dunne darm tijdens een periode van vasten, contracties terwijl de maag dus leeg is. Bij katten lijken deze contracties vooral voor te komen in het laatste deel van de dunne darm en dus niet in de maag of het begin van de dunne darm. Het gevolg is dat er bij de kat veel minder maagcontracties zijn in een lege maag, waardoor haren langer in de maag aanwezig kunnen blijven.
Gevolgen van haarballen
Meestal worden de ingeslikte haren weer uitgescheiden in de ontlasting. Als er teveel haren zijn wordt er een haarbal gevormd die wordt uitgebraakt. Als de haarbal niet wordt uitgebraakt, kan deze op de volgende drie manieren klachten en soms zelfs sterfte veroorzaken:
- Gedeeltelijke of volledige obstructie van het de twaalfvingerige darm (‘het duodenum’). De kat kan gaan braken en heeft buikpijn.
- Obstructie van de slokdarm. Als dit gebeurt is er vaak al een onderliggende slokdarmaandoening aanwezig.
- Tijdens het braken komt de haarbal in de nasofarynx (de verbinding tussen neus en keelholte) terecht. Hierdoor gaat de kat acuut niezen en kokhalzen. Op langere termijn gaat dit stinken en heeft de kat last van neusuitvloeiing.
Kleinere haarballen passeren vaak wel de maaguitgang en kunnen soms buikpijn veroorzaken. Bij uitscheiding in de ontlasting zijn deze klachten opgelost. Indien haarballen lang in het maagdarmstelsel blijven zitten, kunnen ze gaan mineraliseren en hierdoor een harde massa vormen. Dit is zeldzaam, maar geeft wel veel heftigere klachten dan het passeren van een zachte haarbal.
Behandeling en preventie
Dieet en haarballen
Het aanpassen van de voeding kan een effect hebben op de frequentie waarmee haarballen worden uitgebraakt. Maagdarmklachten als gevolg van een verkeerde voeding (‘diet-responsive gastrointestinal disease’) komt veel voor en ook het uitbraken van haarballen kan hiervan een symptoom zijn. De juiste voeding kan ervoor zorgen dat deze maagdarmklachten worden opgelost.
Er zijn verschillende voedingen specifiek gericht op het verminderen van haarbalproductie, maar er is nog weinig tot geen wetenschappelijk onderzoek beschikbaar over het effect van deze voedingsmaatregelen.
Commerciële haarbaldiëten bevatten een verhoogd gehalte onoplosbare vezels waardoor het legen van de maag en de maagdarmmotiliteit worden gestimuleerd. Daarnaast zijn de brokken groter dan gemiddeld. Door deze combinatie zouden haarballen gemakkelijker de maaguitgang passeren en worden uitgescheiden in de ontlasting. Wetenschappelijke bewijzen ontbreken nog, maar de ervaringen van katteneigenaren zijn overwegend positief.
Daarnaast zijn er natuurlijke diëten. Voorstanders van rauw vlees en BARF (biologically appropiate raw food) diëten geven aan dat katten veel minder haarballen uitbraken. Over het effect van deze natuurlijke diëten ontbreken ook nog de nodige wetenschappelijke onderzoeken. Tot er meer bekend is zullen er voor- en tegenstanders zijn van rauw voeren en moeten we afgaan op anekdotes uit beide kampen.
Andere preventieve maatregelen
Belangrijk is dat bij het regelmatig uitbraken van haarballen eerst een onderliggende medische aandoening wordt uitgesloten. Verandering van voer kan een positief effect hebben. Naast het wijzigen van het dieet zijn er andere preventieve maatregelen, die hieronder worden besproken. De nodige wetenschappelijke bewijzen ontbreken helaas wederom.
De vachtopname kan worden verminderd door het scheren en/of trimmen van de kat. De langharige rassen kunnen er profijt van hebben eens in de zoveel tijd te worden geschoren in een zogenaamde ‘leeuwencoupe’ om het aantal haren en de lengte van de haren die worden ingeslikt aanzienlijk te verminderen.
Daarnaast kan de maaglediging worden gestimuleerd en het gebrek aan ‘schoonmaakcontracties’ in de maag worden gecompenseerd door zo vaak mogelijk kleine maaltijden aan te bieden. De vele kleine maaltijden stimuleren de maagcontracties waardoor er zo min mogelijk tijd over is waarbij haren in de maag kunnen worden opgestapeld.
De haren die wel in de maag achterblijven kunnen waarschijnlijk sneller doorglijden naar de dunne darm door het toevoegen van oliën (bijvoorbeeld paraffineolie) aan de voeding. Belangrijk is dat de olie aan de voeding wordt toegevoegd en niet rechtstreeks in de bek wordt gegeven in verband met een hoger risico op het inademen van de olie en daarop volgende longontsteking. Er is een discussie gaande of de olie een nadelig effect heeft op de opname van vetoplosbare vitaminen in de voeding. Bij mensen zijn er nog geen nadelige effecten waargenomen op lange termijn, maar het advies is toch om minimaal één maaltijd per dag ongewijzigd te laten.
Kat geschoren in leeuwencoupe, zodat er minder haren worden ingeslikt.
Medicamenteuze maatregelen
Voordat er medicijnen worden ingezet, moet er worden gezocht naar een onderliggende oorzaak en is het belangrijk eerst andere preventieve maatregelen, zoals een scheerbeurt en een dieetaanpassing, uit te proberen.
De medicijnen, die na een klinisch onderzoek door een dierenarts kunnen worden voorgeschreven bij haarballen, zijn er op gericht de maaglediging te stimuleren. Er zijn drie verschillende varianten:
- Metaclopramide (0,2-0,4 mg/kg PO q6h) versterkt de maagcontracties.
- Cisapride (1,5 mg/kg PO q12h) is niet geregistreerd voor gebruik bij katten, maar is een effectief middel om maagdarmmotiliteit te stimuleren. In zeer hoge doseringen kan dit middel hartritmestoornissen geven!
- Ranitidine (3,5 mg/kg PO q12h) is ook niet geregistreerd voor de kat. Deze maagzuurremmer lijkt een stimulerend effect te hebben op maagdarmmotiliteit. De bittere smaak van ranitidine maakt het geven van dit middel wel erg lastig.
Conclusie
Het uitbraken van haarballen komt veel voor bij huiskatten, vaak door het inslikken van te veel haar of door veranderingen in de maagdarmcontracties. ‘Diet-responsive gastrointestinal disease’ is een veel voorkomende oorzaak. Langharige katten hebben ongeveer twee keer zo vaak last van haarballen als kortharige katten. Circa 10% van de kortharige katten braakt twee keer per jaar of vaker een haarbal uit. Een onderliggende oorzaak moet eerst worden uitgesloten door een dierenarts. Als dit is gebeurd, reageren veel katten goed op preventieve maatregelen, zoals een dieetverandering of een scheerbeurt.
Sanne van Aerts, dierenarts gezelschapsdieren
Bronartikel
Referentie