Herkennen en aanpakken van stress
Bij de meest voorkomende gedragsproblemen en enkele veel voorkomende ziekten bij katten speelt stress een belangrijke rol.
Katten laten hun emoties niet zo openlijk zien als andere soorten. In plaats van hun angst te tonen, hebben ze eerder de neiging zich stilletjes terug te trekken. Daarom is het voor eigenaren belangrijk de subtiele stresssignalen bij hun katten te herkennen.
Is alle stress slecht?
Verschillende fysiologische systemen in het lichaam van een kat reguleren stress. Dit zijn voornamelijk de HPA-as (hypothalamus-hypofyse-bijnier) en het sympathische zenuwstelsel. Beide systemen zijn bij de voorouders van onze huiskat geëvolueerd om ‘normale’ kortstondige stress aan te kunnen. Ze regelen de afgifte van hormonensignaalstof die door endocriene klieren wordt gemaakt en via de bloedbaan invloed heeft op cellen en... die de kat voorbereiden op een uitdaging. Dit wordt vaak aangeduid als de vecht- of vluchtreactie of acute stressreactie.
Deze systemen kunnen echter minder goed omgaan met chronische of langdurige stress. En juist dit type stress speelt een belangrijke rol bij de ontwikkeling van gedragsproblemen en stress gerelateerde gezondheidsproblemen bij katten.
Waarom ontwikkelen sommige katten sneller chronische stress dan anderen?
Het vermogen van een kat om met problemen om te gaan hangt af van zowel genetische- als omgevingsfactoren. De ontwikkeling van de fysiologische systemen die betrokken zijn bij de stressrespons begint al voordat een kitten geboren wordt. Als de moeder veel stress ervaart tijdens de zwangerschap of slechte voeding krijgt, kan haar nest gevoeliger zijn voor het ontwikkelen van stress en maladaptieveGedrag dat slecht is aangepast aan bepaalde omstandigheden. copingEen begrip uit de psychologie, waarmee de manier waarop iemand omgaat met stress wordt bedoeld. strategieën die de basis vormen van veel gedragsproblemen.
Een gebrek aan vroege socialisatieHet proces waarin een kitten leert om te gaan met soortgenoten en andere diersoorten. en gelegenheid om te wennen aan de beelden, geluiden en geuren van een huiselijke omgeving, kan er ook toe leiden dat het leven later als zeer lastig wordt ervaren.
Hoe kan ik stress herkennen?
Acute stress
Acute stress kan worden veroorzaakt door een onverwacht incident of dreiging. Het is vrij eenvoudig te herkennen bij katten.
Veel van de volgende symptomen zijn mogelijk duidelijk aanwezig:
- Onbeweeglijkheid
- Lichaam – gehurkt boven alle vier voetjes, beven
- Buik – beschermd, snelle ademhaling
- Poten – gebogen
- Staart – dicht bij het lichaam
- Kopje – lager dan het lichaam, onbeweeglijk
- Ogen – helemaal open
- Pupillen – helemaal verwijd
- Oren – helemaal plat op het hoofd
- Snorharen – naar achteren
- Vocalisatie – klaaglijke miauwen, janken, blazen, grommen of stil
- Kwijlen
- Onvrijwillig urinerenplassen of poepen
- Agressief bij benaderen
Chronische stress
Chronische stress is moeilijker te herkennen omdat het zich kan ontwikkelen gedurende een langere periode. Daarnaast zijn de symptomen subtieler. Hierbij moet je denken aan veranderingen van gedragspatronen en routines, zoals:
- Minder eten, wassen, plassen en poepen (of juist overeten, afhankelijk van de persoonlijkheid)
- Meer rusten of ‘geveinsde’ slaap
- Verstoppen
- Verhoogde afhankelijkheid (of sociale terugtrekking, afhankelijk van de persoonlijkheid)
- Defensieve agressie tegen mensen/katten
- Extreme waakzaamheid en verhoogde schrikreactie (springen bij het minste geluid)
- Minder spelen
- Veranderingen in algemene gedragspatronen, bijvoorbeeld aanzienlijk meer tijd binnenshuis doorbrengen, ongeacht de normale seizoenswisselingen
- Onzindelijkheid in de vorm van plassen of poepen
- Urine sproeien binnenshuis
- Overmatige vachtverzorging, pica
- Meer kopjes geven en krabben op oppervlakken
- Overspronggedrag (herhaaldelijk gedrag buiten de context)
- Redirectie/verplaatste agressie (naar een doelwit dat niet de oorspronkelijke bedreigingsbron is)
- Ambivalent gedrag (benaderen/terugtrekken, conflicterende signalen die bijna gelijktijdig optreden)
Wat veroorzaakt stress bij katten?
De interactie met zowel mens als omgeving kan in potentie stress veroorzaken. Echter een aanzienlijk deel van de stress die katten ervaren, heeft betrekking op de eigen soort.
Omdat onze huiskat afstamt van een solitaire wilde kat kan het moeilijk voor hem zijn in een buurt te leven waar de populatie katten groot is. Net zoals hij het lastig vindt dingen die belangrijk voor hem zijn te moeten delen met andere katten in huis, met name als hij niet met hen overweg kan. Met deze dingen, ook wel bronnenalles wat voorziet in de levensbehoeftes van de kat genoemd, worden voerbakjes, waterbakjes, kattenbakken, mandjes, schuilplaatsen, hoge uitkijkplekjes, krabpalen en speelgoed bedoeld.
Helaas kunnen eigenaren soms zelf ook onbedoeld een rol spelen bij het verhogen van het stressniveau van hun katten. Ze willen bijvoorbeeld meer contact met hun kat dan waar deze behoefte aan heeft. Ook kunnen sommige eigenaren inconsistent zijn in hun benadering waardoor hun katten niet meer weten hoe ze daarop moeten reageren.
De omgeving is misschien het laatste waaraan je denkt bij het beoordelen van het welzijn van je kat. Mensen hebben de neiging veiligheid en liefde het belangrijkste te vinden voor hun huisdieren. Voor sommige katten is het echter vooral belastend om binnenshuis te zijn, zich te vervelen of beperkte toegang te hebben tot schuilplaatsen of kattenbakken.
Wat kan ik doen om stress bij mijn kat te verlichten of te voorkomen?
De beste manier om chronische stress bij je kat te voorkomen of te verminderen is het respecteren van zijn behoeften, van zowel de soort als van het individu. Houd daarbij voor ogen dat dingen waar je zelf helemaal niet bij stilstaat, je kat een hoop stress kunnen bezorgen.
Als een van oorsprong solitair dier voelt onze huiskat zich volledig verantwoordelijk voor zijn eigen overleving. In een onbekende omgeving of bij een eerste kennismaking is hij daardoor constant bezig met alle mogelijke risico’s en bedreigingen. Vertrouwde routines en een zekere mate van voorspelbaarheid geven hem daarom een gevoel van veiligheid. Door zelf voorspelbaar gedrag ten toon te spreiden en dagelijkse routines te creëren, kun je veel stress voor je kat wegnemen.
Denk zorgvuldig na over het aantal katten dat je in huis neemt. Met name in een buurt waar buiten al veel katten leven kan een te grote groep voor extra druk zorgen.
Er moeten voor iedere kat voldoende bronnen in huis aanwezig zijn om aan de behoeften te voldoen. Een goede formule is ‘één per kat plus één extra, geplaatst op verschillende locaties’.
Het is soms best een uitdaging een goede relatie met je kat te krijgen. Om hem een leven zonder stress te geven is het belangrijk rekening te houden met zijn emoties als individu. Een zelfverzekerde, sociale kat zal altijd meer aandacht willen dan een verlegen of een als kitten slecht gesocialiseerde kat. Om de juiste kwantiteit en kwaliteit van de door je kat gewenste aandacht vast te stellen, is het gemakkelijker hem het initiatief tot contact geven.
Als je kat naar buiten mag is het beter, als het mogelijk is, hem zelf het tijdstip te laten bepalen. Als een kat zijn territorium moet delen met meerdere katten kan het zijn dat deze onderling een
‘time-sharing’ rooster afgesproken hebben. Ze verdelen hiermee onderling de tijd die ze in het territorium doorbrengen. Als dit het geval is zal een kat zich op bepaalde tijden veilig voelen in de tuin, terwijl de tuin op andere momenten juist een gevaarlijke plek voor hem is.
Katten maken gebruik van een gecompliceerd communicatiesysteem op basis van geuren die boodschappen overbrengen. Daardoor weten ze of bepaalde individuen in de buurt zijn, waardoor je kat zelf het best de beslissing kan nemen of het een goed idee is om buiten een luchtje te scheppen.
Als je kat uitsluitend binnenshuis wordt gehouden, heeft hij een dynamische en uitdagende omgeving nodig wat hem veel lichaamsbeweging en plezier geeft. Daarmee zorg je dat hij zich niet verveelt of gefrustreerd raakt. Om emotioneel en lichamelijk gezond te blijven moeten katten zich als katten kunnen gedragen. Het is daarom van essentieel belang dat zijn omgeving overeenkomt met zijn natuurlijke habitat met onder meer mogelijkheden om te spelen, te ontdekken, te klimmen, te krabben of om zich te verstoppen.
Het is natuurlijk niet realistisch om een leven voor je kat te realiseren zonder potentiële stresstriggers. Maar door oog te hebben voor mogelijke triggers en door deze tot een minimum te beperken, zal het risico op het ontwikkelen van problemen met chronische stress als oorzaak kleiner worden.
Leida Timmer, kattengedragstherapeut
Bronartikel
Dit artikel is met toestemming van International Cat Care vertaald. Klik hier voor het originele artikel (Engels).