Vuurwerkangst bij katten

De jaarwisseling: voor de meeste mensen een gezellige tijd die wordt doorgebracht met familie of vrienden, oliebollen en natuurlijk vuurwerk. Helaas is dat laatste voor katten niet zo aangenaam. Hoewel het bij katten minder duidelijk te merken is dan bij honden, hebben ook zij vaak angst voor de geluiden (en lichtflitsen) van vuurwerk. Gelukkig zijn er wel een aantal dingen die je als katteneigenaar kunt doen om de jaarwisseling voor onze vierpotige vriendjes zo ontspannen mogelijk te laten verlopen.

Algemene maatregelen bij vuurwerkangst

Onderstaande maatregelen kunnen door elke katteneigenaar worden gebruikt rondom de jaarwisseling. Je kat zal zich hierdoor waarschijnlijk al een stuk prettiger gaan voelen. Aangezien vuurwerk vaak al enkele dagen tot een week voor de jaarwisseling wordt afgestoken, is het belangrijk een deel van deze maatregelen minimaal een week van tevoren toe te passen.

Houd je kat binnen tijdens de jaarwisseling. Zorg dat ramen en deuren gesloten zijn en vergeet ook het kattenluik niet! Het is verstandig om ervoor te zorgen dat je kat gechipt is. Mocht hij of zij toch ontsnappen en in paniek ergens naartoe vluchten, dan ben je als eigenaar snel opgespoord via de chip. Belangrijk is wel dat de chip met de meest recente contactgegevens staat geregistreerd. Dit is eenvoudig op internet te controleren, bijvoorbeeld op www.chipnummer.nl.

In huis vindt je kat het vaak prettig zich te kunnen verstoppen, dus zorg dat er schuilplaatsen aanwezig zijn. Dit kan onder de bank of het bed zijn, maar ook een reismandje of een doos met een opening erin bieden veiligheid. Door een deken of een dekbed over de schuilplaats heen te hangen worden harde geluiden gedempt en komt er minder licht binnen. De behoefte van een kat om te schuilen wordt ook besproken in het artikel over schuildozen. Hier kun je ook een idee krijgen hoe een prettige schuilplek voor een kat eruitziet.

Je kat is op oudejaarsavond misschien ook te bang om naar de kattenbak te gaan of te eten of drinken, dus zorg ervoor dat de voer-, water- en kattenbakken in de buurt van de schuilplaatsen staan.

Door de radio en/of tv aan te laten staan worden geluiden van buiten ook wat overstemd en zijn de geluiden minder onverwacht na stilte. Door de lampen aan en de gordijnen dicht te doen heeft je kat minder last van de lichtflitsen van het vuurwerk.

Ten slotte is je eigen gedrag ook heel belangrijk. Als je zelf onrustig of erg druk bent, merkt je kat dit ook en kan haar angst hierdoor worden versterkt. Wees dus rustig en laat je kat verder zoveel mogelijk haar eigen gang gaan. Houd de kat niet vast en til haar niet op als zij erg bang is, want dit kan agressie uitlokken!¹

De kat negeren bij angstig gedrag?

Nog regelmatig wordt geadviseerd een angstig dier te negeren, omdat je anders het gedrag zou verergeren. Je zou je kat dan dus geen aandacht moeten geven, ook niet als hij steun bij je zoekt omdat hij last heeft van vuurwerkangst. Dit advies is gebaseerd op het principe dat gedrag dat aandacht krijgt gaat toenemen. Angst is echter geen gedrag, maar een emotie, die het gedrag aanstuurt. Stel je voor dat je zelf iets heel spannend vindt. Stel dat er dan iemand naast je komt staan, die vriendelijk tegen je praat, je hand vasthoudt of je op een andere manier laat merken dat je er niet alleen voor staat. Wordt je dan banger? Of juist minder bang? Hetzelfde geldt ook voor je kat. Als je kat bang is, ondersteun je kat dan gerust door vriendelijk tegen hem te praten of iets anders te doen wat de kat normaal gesproken prettig vindt. De kans is groot dat je kat hierdoor minder bang zal zijn. Vind je vuurwerk zelf echter spannend dan is het een ander verhaal. Jouw angst en/of spanning kan de spanning bij de kat ook vergroten, zo blijkt uit onderzoek¹⁷. Laat dan de kat dus liever wel helemaal met rust.

Training bij vuurwerkangst

Een aantal maanden van tevoren kan worden begonnen met vuurwerktraining. Er zijn cd’s verkrijgbaar met vuurwerkgeluiden waarmee je je kat kunt voorbereiden op oudjaarsavond. De intensiteit van het geluid wordt tijdens de training langzaam opgevoerd terwijl de kat leert een positieve associatie op te bouwen met vuurwerkgeluiden, bijvoorbeeld door te kat te belonen met iets lekkers tijdens de training.¹ Het advies is deze training altijd uit te voeren onder begeleiding van een kattengedragsdeskundige, omdat bij een verkeerde trainingstechniek de kat juist nog banger kan worden voor vuurwerk. Een nadeel van deze trainingen is dat er enkel getraind wordt op het geluid van vuurwerk en niet op het licht of de geur.

Hulpmiddelen bij vuurwerkangst

Naast bovenstaande maatregelen zijn er een aantal hulpmiddelen die kunnen worden ingezet rondom de jaarwisseling. Deze hulpmiddelen dienen niet ter vervanging van bovengenoemde algemene maatregelen en training, maar kunnen wel helpen ter ondersteuning.

Feliway^® verdamper

De Feliway^® verdamper bevat een synthetische variant van de gezichtsferomonen van de kat. De kat geeft deze gezichtsferomonen normaal gezien af door kopjes aan objecten te geven. Door het ophangen van een Feliway^® verdamper kan de kat zich veiliger voelen in onbekende of stressvolle situaties.^1,2 Hierbij moet wel worden opgemerkt dat, ondanks vele onderzoeken, de werking van Feliway^® nog niet eenduidig is aangetoond.³

De Feliway^® verdamper moet minimaal twee weken tot één maand van tevoren in het stopcontact worden opgehangen, tot één week na de jaarwisseling. Hang de verdamper op een plaats in huis waar de kat zich normaal gesproken veilig voelt en zich terugtrekt als hij bang is.

Royal Canin Calm Diet

Dit is een complete voeding van Royal Canin die ter ondersteuning kan helpen in stressvolle situaties. De voeding bevat alpha-casozepine en L-tryptofaan. Alpha-casozepine is een natuurlijk eiwit uit koeienmelk, dat angst kan remmen in de hersenen van het dier. L-tryptofaan is een voorloper van serotonine, een stof in het lichaam die invloed heeft op de gemoedstoestand. De twee ingrediënten lijken samen rustgevend te werken en een positief effect te hebben op de gemoedstoestand.^3,4 Het voer is licht verteerbaar, wat een voordeel kan zijn als je kat gaat braken of diarree krijgt door de stress.

 

 

Er moet gestart worden met het voer minimaal drie weken voor de jaarwisseling tot één week erna.⁶ Aangezien katten kieskeurige eters zijn, kan het nodig zijn om langer van tevoren te beginnen met het wisselen van voer. Belangrijk is dat je kat geleidelijk wordt overgezet op nieuw voer om te voorkomen dat je kat stopt met eten of juist gestrest raakt van de voerverandering.

Dit voer kan niet worden gegeven aan katten die om medische redenen op een ander dieet staan, bijvoorbeeld nierpatiënten. Onderstaande voedingssupplementen bieden dan misschien wel uitkomst.

Voedingssupplementen: Zylkène^® en Telizen^TM

Zylkène^® bevat alpha-casozepine, net zoals het Calm Diet. Zoals hierboven beschreven is alpha-casozepine een stof die wetenschappelijk is onderzocht en klinisch gezien een rustgevend effect lijkt te hebben.⁵ Telizen ^TM bevat L-theanine, een stof die van nature ook in groene thee voor komt. De werking hiervan is niet onderzocht bij katten. In theorie kunnen beide voedingssupplementen rustgevend en ontspannend werken en daardoor kan het leervermogen van een kat worden verhoogd. De katten worden niet suf van de supplementen.

Het gebruik van Zylkène^® moet vijf tot zeven dagen van tevoren worden gestart.⁷ Telizen ^TM wordt het beste twee maanden voor de jaarwisseling gestart voor het beste effect.⁸

Medicatie (laatste update: 1 augustus 2022) voor angstige katten

Door ruim op tijd te beginnen met de algemene maatregelen en hulpmiddelen kun je al veel angst voorkomen bij de kat. Soms is je kat echter zo bang voor vuurwerk dat het daarnaast nodig kan zijn om medicatie in te zetten rondom de jaarwisseling als het vuurwerk in alle hevigheid losbarst. Voordat er wordt gestart met medicatie is het advies altijd om de gezondheid van je kat eerst te laten controleren door een dierenarts en het effect van (elke) medicatie op je kat ruim voor de jaarwisseling al een keer te testen.

In de laatste jaren zijn er veel veranderingen geweest in het advies welke medicatie te geven aan katten (en honden) met vuurwerkangst. Dit heeft alles te maken met de wetgeving rondom medicatiegebruik en specifiek met de cascade-regeling, zie onder: ‘wat is de cascade-regeling?’

Voor katten is er geen enkel geregistreerd medicijn voor de behandeling van (vuurwerk)angst, dus moeten we de cascade-regeling volgen.

Wat is de cascade-regeling?

De cascade-regeling voor dierenartsen is onderdeel van de wetgeving waar dierenartsen zich aan moeten houden⁹ en houdt het volgende in: als een dierenarts medicatie wil voorschrijven moet er altijd eerst gekeken worden of er een diergeneesmiddel beschikbaar is dat in Nederland is geregistreerd voor die diersoort en die indicatie. Is dat niet het geval, dan start de cascade-regeling. Er wordt dan gekeken of in een andere Europese lidstaat een diergeneesmiddel geregistreerd is voor die diersoort en die indicatie of er een geregistreerd diergeneesmiddel beschikbaar is (in Nederland of in een andere Europese lidstaat) voor dezelfde diersoort maar met een andere indicatie of een diergeneesmiddel voor een andere diersoort maar met dezelfde indicatie. Als die alle niet beschikbaar zijn, dan pas mag worden gekeken naar een humaan geneesmiddel.¹⁰

let op: humane geneesmiddelen bevatten geregeld stoffen, zoals Xylitol, die niet aan katten mogen worden gegeven!

Sileo (oromucosale dexmedetomidine gel)

Dit is het eerste keuze middel bij vuurwerkangst bij de hond, dus volgens de cascade-regeling is dit nu ook het eerste keuze middel (off-labelEen diergeneesmiddel wordt 'off-label' voorgeschreven wanneer het wordt voorgeschreven voor een ande...) voor de kat. Sileo is een gel die met de doseerspuit op de slijmvliezen in de bek moet worden aangebracht, tussen de wang en het tandvlees. Het is daarbij belangrijk dat de gel niet wordt doorgeslikt, want dan werkt deze niet meer.^11,12 De Gedragskliniek voor Dieren en Apotheek van de faculteit Diergeneeskunde van de Universiteit Utrecht adviseerde in oktober 2019 in een brief aan alle dierenartsen om aan katten de laagste dosering te geven, namelijk die voor honden tot 5,5 kg lichaamsgewicht.

Gabapentine

Dit is een humaan medicijn dat wordt ingezet als pijnstiller en middel tegen epilepsie. Voor katten wordt dit middel soms ook voorgeschreven als pijnstiller, wederom niet als eerste keuze middel want er zijn geregistreerde pijnstillers voor katten (denk weer aan die cascade-regeling).

Gabapentine blijkt echter ook effectief als eenmalige angstremmer voor katten^13,14 en mag worden gebruikt bij katten met vuurwerkangst waarbij Sileo niet effectief blijkt te zijn of bij katten met hart- en vaatzieken en/of nier- of leverfalen.¹²

Heb je een kat die heel bang is als hij moet worden vervoerd of onderzocht en/of behandeld moet worden door een dierenarts? Overleg dan ook eens met je dierenarts of je gabapentine aan je kat mag geven voor een dierenartsenbezoek.

de capsule Gabapentine kan, in overleg met de dierenarts, in zijn geheel worden ingegeven of worden open gemaakt en gemengd worden met een beetje natvoer. Als na het open maken minder dan de hele capsule wordt ingegeven, moet de rest van de inhoud van de capsule worden weg gegooid.

Houd er rekening mee dat je kat na het geven van gabapentine wat wiebelig kan zijn. Het is daarom belangrijk dat je kat in de 12 uur na het ingeven van de gabapentine in de gaten kan worden gehouden en niet op en af dingen kan springen om te voorkomen dat hij zich bezeert.

Bij de Apotheek van de faculteit Diergeneeskunde zijn ook gabapentine capsules van 50 mg en een gabapentine drank verkrijgbaar, maar deze kunnen enkel op naam van de kat worden besteld en zijn daardoor minder praktisch voor het gebruik rondom de jaarwisseling.

Alprazolam

Dit was het eerste keuze middel tot en met 2017 en werd tot en met de jaarwisseling van 2018 ook nog regelmatig gegeven aan katten en honden. In de eerder genoemde adviesbrief van de Gedragskliniek voor Dieren en de Apotheek van de faculteit Diergeneeskunde wordt nu aangegeven, na Sileo, bij de kat liever gabapentine dan alprazolam te gebruiken.

Alprazolam valt in dezelfde productcategorie als diazepam (Valium)*, maar het werkt sneller en heeft een betere inwerking op het korte termijn geheugen, waardoor katten zich de periode rondom de jaarwisseling straks niet meer kunnen herinneren.¹ 

De alprazolam wordt gegeven één uur voordat het vuurwerk begint, eventueel kan dit worden herhaald na vier tot zes uur.¹⁵ Het advies is om één of twee dagen eerder al een keer een dosering te geven om te zien hoe de kat reageert op de medicatie. Als de kat erg onrustig wordt, sloom wordt of juist bijna niet reageert op de alprazolam, kan het nodig zijn om de dosering aan te passen. Overleg dit altijd met een dierenarts.

*Geef liever geen diazepam (Valium) aan de kat, want er zijn aanwijzingen dat dit kan leiden tot een verminderde leverfunctie.¹⁶

Acepromazine (o.a. Neurotranq, Vetranquil, Calmivet)

Dit product werd vroeger ook ingezet bij vuurwerkangst. Het wordt nu afgeraden omdat de kat wel suf wordt, maar de gevoeligheid voor prikkels van buitenaf juist toeneemt. De kat hoort en ziet dus alles, maar kan niet reageren. Hierdoor wordt je kat juist steeds banger voor vuurwerk.¹ Dit middel is wel nog steeds op verschillende plaatsen verkrijgbaar, maar het gebruik bij vuurwerkangst wordt door dierenartsen en gedragstherapeuten niet geadviseerd.

Er zijn veel mogelijkheden om je kat zo ontspannen mogelijk te houden tijdens en in de weken voorafgaand aan de jaarwisseling. Het belangrijkste zijn hierbij de ondersteunende maatregelen en training, maar soms ontkom je er als eigenaar niet aan om andere hulpmiddelen en medicatie in te zetten. Er is een grote hoeveelheid aan angst en stress verminderende middelen voor katten verkrijgbaar. In dit artikel is grotendeels een keuze gemaakt voor producten, waarover wetenschappelijk onderzoek is gepubliceerd met betrekking tot de werkzaamheid van bestanddelen in het product. Je dierenarts kan je hier ook verder over informeren. Ten slotte is elke kat anders en is het belangrijk je kat tijdens en voor de jaarwisseling zo goed mogelijk in de gaten te houden, zodat je hem of haar op de juiste manier of met de juiste middelen kan (onder)steunen als het nodig is.

Sanne van Aerts, dierenarts gezelschapsdieren en Maggie Ruitenberg consultant kattengedrag en welzijn

Referenties

1. Bowen J & Heath S. (2005) Behaviour Problems in Small Animals. Philadelphia: Elsevier Limited
2. Little SE .(2012) The Cat: Clinical Medicine and Management. Louis, Missouri: Saunders
3. Frank D, Beauchamp G, Palestrini C. (2010) Systematic review of the use of pheromones for treatment of undesirable behavior in cats and dogs. Journal of the American Veterinary Medical Association 236 (12): 1308-1316.
4. Pereira GG, Fragoso S, Pires E. (2010) Effects of dietary intake of L-tryptophan supplementation on multi-housed cats presenting stress related behaviours. Proceedings BSAVA.
5. Beata C, Beaumont-Graff E, Coll V. et al. (2007) Effect of alpha-casozepine (Zylkene) on anxiety in cats. Journal of Veterinary Behavior Clinical Applications and Research 2: 175-183.
6. Royal Canin Veterinary Exclusive productinformatiefolder, (2014). Stressvolle situaties bij kat en hond. Veghel: Royal Canin Nederland BV Kenniscentrum
7. Zylkène^® bijsluiter (2014). ’s Hertogenbosch: Vétoquinol
8. Telizen^TM bijsluiter (2014). Barneveld: Virbac
9. Besluit Diergeneeskundigen: artikel 5.1 Cascade voor dieren die niet voor de productie van levensmiddelen zijn bestemd.
10. FIDIN – Fabrikanten Importeurs Diergeneesmiddelen Nederland: voorschrijven Diergeneesmiddelen. 
11. Messenger K, Tamas D, Carlson A, Papich MG, Knych H, Campbell S, Korpivaara M. (2018) Pharmacokinetics and Pharmacodynamics of Buccally Administered Dexmedetomidine Gel (Sileo) in Healthy Adult Cats. Clinical/research abstracts accepted for presentation at AAFP Conference 2018.
12. Sileo 0,1 mg/ml oromucosale gel voor honden bijsluiter (2019). Espoo, Finland: Orion Corporation.
13. Pankratz KE, Ferris KK, Griffith EH, Sherman BL. (2018) Use of single-dose oral gabapentin to attenuate fear responses in cage-trap confined community cats: a double-blind, placebo-controlled field trial. Journal of Feline Medine and Surgery 20 (6): 535-543.
14. van Haaften KA, Forsythe LRE, Stelow EA, Bain MJ. (2017). Effects of a single preappointment dose of gabapentin on signs of stress in cats during transportation and veterinary examination. Journal of the American Veterinary Medical Association 251(10): 1175-1181.
15. Alprazolam tabletten bijsluiter (2014). Utrecht: Apotheek faculteit Diergeneeskunde
16. Park FM. (2012) Successful treatment of hepatic failure secondary to diazepam administration in a cat. Journal of Feline Medicine and Surgery 14 (2): 158-160.
17. d’Ingeo, S., Siniscalchi, M., Straziota, V. et al. Relationship between asymmetric nostril use and human emotional odours in cats. Sci Rep 13, 10982 (2023). https://doi.org/10.1038/s41598-023-38167-w

Heb je een kat die heel bang is als hij moet worden vervoerd of onderzocht en/of behandeld moet worden door een dierenarts? Overleg dan ook eens met je dierenarts of je gabapentine aan je kat mag geven voor een dierenartsenbezoek.

de capsule Gabapentine kan, in overleg met de dierenarts, in zijn geheel worden ingegeven of worden open gemaakt en gemengd worden met een beetje natvoer. Als na het open maken minder dan de hele capsule wordt ingegeven, moet de rest van de inhoud van de capsule worden weg gegooid.

Houd er rekening mee dat je kat na het geven van gabapentine wat wiebelig kan zijn. Het is daarom belangrijk dat je kat in de 12 uur na het ingeven van de gabapentine in de gaten kan worden gehouden en niet op en af dingen kan springen om te voorkomen dat hij zich bezeert.

Bij de Apotheek van de faculteit Diergeneeskunde zijn ook gabapentine capsules van 50 mg en een gabapentine drank verkrijgbaar, maar deze kunnen enkel op naam van de kat worden besteld en zijn daardoor minder praktisch voor het gebruik rondom de jaarwisseling.

Alprazolam

Dit was het eerste keuze middel tot en met 2017 en werd tot en met de jaarwisseling van 2018 ook nog regelmatig gegeven aan katten en honden. In de eerder genoemde adviesbrief van de Gedragskliniek voor Dieren en de Apotheek van de faculteit Diergeneeskunde wordt nu aangegeven, na Sileo, bij de kat liever gabapentine dan alprazolam te gebruiken.

Alprazolam valt in dezelfde productcategorie als diazepam (Valium)*, maar het werkt sneller en heeft een betere inwerking op het korte termijn geheugen, waardoor katten zich de periode rondom de jaarwisseling straks niet meer kunnen herinneren.¹ 

De alprazolam wordt gegeven één uur voordat het vuurwerk begint, eventueel kan dit worden herhaald na vier tot zes uur.¹⁵ Het advies is om één of twee dagen eerder al een keer een dosering te geven om te zien hoe de kat reageert op de medicatie. Als de kat erg onrustig wordt, sloom wordt of juist bijna niet reageert op de alprazolam, kan het nodig zijn om de dosering aan te passen. Overleg dit altijd met een dierenarts.

*Geef liever geen diazepam (Valium) aan de kat, want er zijn aanwijzingen dat dit kan leiden tot een verminderde leverfunctie.¹⁶

Acepromazine (o.a. Neurotranq, Vetranquil, Calmivet)

Dit product werd vroeger ook ingezet bij vuurwerkangst. Het wordt nu afgeraden omdat de kat wel suf wordt, maar de gevoeligheid voor prikkels van buitenaf juist toeneemt. De kat hoort en ziet dus alles, maar kan niet reageren. Hierdoor wordt je kat juist steeds banger voor vuurwerk.¹ Dit middel is wel nog steeds op verschillende plaatsen verkrijgbaar, maar het gebruik bij vuurwerkangst wordt door dierenartsen en gedragstherapeuten niet geadviseerd.

Er zijn veel mogelijkheden om je kat zo ontspannen mogelijk te houden tijdens en in de weken voorafgaand aan de jaarwisseling. Het belangrijkste zijn hierbij de ondersteunende maatregelen en training, maar soms ontkom je er als eigenaar niet aan om andere hulpmiddelen en medicatie in te zetten. Er is een grote hoeveelheid aan angst en stress verminderende middelen voor katten verkrijgbaar. In dit artikel is grotendeels een keuze gemaakt voor producten, waarover wetenschappelijk onderzoek is gepubliceerd met betrekking tot de werkzaamheid van bestanddelen in het product. Je dierenarts kan je hier ook verder over informeren. Ten slotte is elke kat anders en is het belangrijk je kat tijdens en voor de jaarwisseling zo goed mogelijk in de gaten te houden, zodat je hem of haar op de juiste manier of met de juiste middelen kan (onder)steunen als het nodig is.

Sanne van Aerts, dierenarts gezelschapsdieren en Maggie Ruitenberg consultant kattengedrag en welzijn

Referenties

1. Bowen J & Heath S. (2005) Behaviour Problems in Small Animals. Philadelphia: Elsevier Limited
2. Little SE .(2012) The Cat: Clinical Medicine and Management. Louis, Missouri: Saunders
3. Frank D, Beauchamp G, Palestrini C. (2010) Systematic review of the use of pheromones for treatment of undesirable behavior in cats and dogs. Journal of the American Veterinary Medical Association 236 (12): 1308-1316.
4. Pereira GG, Fragoso S, Pires E. (2010) Effects of dietary intake of L-tryptophan supplementation on multi-housed cats presenting stress related behaviours. Proceedings BSAVA.
5. Beata C, Beaumont-Graff E, Coll V. et al. (2007) Effect of alpha-casozepine (Zylkene) on anxiety in cats. Journal of Veterinary Behavior Clinical Applications and Research 2: 175-183.
6. Royal Canin Veterinary Exclusive productinformatiefolder, (2014). Stressvolle situaties bij kat en hond. Veghel: Royal Canin Nederland BV Kenniscentrum
7. Zylkène^® bijsluiter (2014). ’s Hertogenbosch: Vétoquinol
8. Telizen^TM bijsluiter (2014). Barneveld: Virbac
9. Besluit Diergeneeskundigen: artikel 5.1 Cascade voor dieren die niet voor de productie van levensmiddelen zijn bestemd.
10. FIDIN – Fabrikanten Importeurs Diergeneesmiddelen Nederland: voorschrijven Diergeneesmiddelen. 
11. Messenger K, Tamas D, Carlson A, Papich MG, Knych H, Campbell S, Korpivaara M. (2018) Pharmacokinetics and Pharmacodynamics of Buccally Administered Dexmedetomidine Gel (Sileo) in Healthy Adult Cats. Clinical/research abstracts accepted for presentation at AAFP Conference 2018.
12. Sileo 0,1 mg/ml oromucosale gel voor honden bijsluiter (2019). Espoo, Finland: Orion Corporation.
13. Pankratz KE, Ferris KK, Griffith EH, Sherman BL. (2018) Use of single-dose oral gabapentin to attenuate fear responses in cage-trap confined community cats: a double-blind, placebo-controlled field trial. Journal of Feline Medine and Surgery 20 (6): 535-543.
14. van Haaften KA, Forsythe LRE, Stelow EA, Bain MJ. (2017). Effects of a single preappointment dose of gabapentin on signs of stress in cats during transportation and veterinary examination. Journal of the American Veterinary Medical Association 251(10): 1175-1181.
15. Alprazolam tabletten bijsluiter (2014). Utrecht: Apotheek faculteit Diergeneeskunde
16. Park FM. (2012) Successful treatment of hepatic failure secondary to diazepam administration in a cat. Journal of Feline Medicine and Surgery 14 (2): 158-160.
17. d’Ingeo, S., Siniscalchi, M., Straziota, V. et al. Relationship between asymmetric nostril use and human emotional odours in cats. Sci Rep 13, 10982 (2023). https://doi.org/10.1038/s41598-023-38167-w