Nieuwe vorm van anticonceptie voor poezen?

Er is een nieuwe vorm van anticonceptie voor poezen dat mogelijk voor levenslange onvruchtbaarheid kan zorgen door het toedienen van een injectie. Waarom is dat zo belangrijk voor het welzijn van katten? Van het geschatte aantal van 600 miljoen katten op de wereld heeft 80 procent geen eigenaar. Het welzijn van deze katten is slecht door slechte voeding en gebrek aan medische zorg. Ook andere dieren, zoals vogels en andere prooidieren, hebben te lijden onder deze grote aantallen verwilderde katten. Eén kattenpaartje kan in ongeveer tien jaar tijd 80 miljoen kittens (!) voortbrengen. Het is effectiever de poes te castrerenOnvruchtbaar maken van zowel poezen als katers door de eierstokken respectievelijk teelballen te ver... dan de kater. Immers, wanneer je 9 van de 10 katers castreert kan de overgebleven kater nog steeds alle 10 poezen bevruchten wat leidt tot 20 nestjes. Wanneer je 9 van de 10 poezen castreert kan de overgebleven poes wel door meerdere katers gedekt worden maar dat zak maximaal in twee nestjes resulteren.

Anticonceptie voor poezen door injectie van een hormoon

De gangbare manier om de voortplanting van verwilderde kattenpopulaties te temperen is via een chirugische operatie waarbij de eierstokkenOvaria zijn de eierstokken: vrouwelijke geslachtsorganen waar de eicellen zijn opgeslagen. verwijderd worden. Deze methode is stressvol, pijnlijk, en kost tijd. Een alternatief is dus welkom en lijkt iets dichterbij te zijn gekomen nu onderzoekers van het Massachusetts General Hospital een hormoonsignaalstof die door endocriene klieren wordt gemaakt en via de bloedbaan invloed heeft op cellen en... hebben geïsoleerd dat kan voorkomen dat katten zwanger worden. Een eenmalige dosis van een virale vector met het zogenaamde ‘anti-Müller-hormoon (AMH)’, verhindert ovulatieDe ovulatie of eisprong is het moment waarop een rijpe eicel de eierstok verlaat. en bevruchting bij poezen gedurende ten minste twee jaar. Het onderzoek is gepubliceerd in juni 2023 in Nature Communications.

Om welk hormoon gaat het?

Het hormoon AMH (ook wel ‘Mülleriaanse remmende stof’ genoemd) is een niet-steroïde hormoon dat van nature voorkomt bij zoogdieren. Het wordt bij vrouwelijke dieren geproduceerd in de eierstokken en bij mannelijke zoogdieren in de testikelsMannelijke geslachtsorganen waar testosteron en de zaadcellen worden geproduceerd. Een testikel wor.... Tijdens onderzoek in mensen werd ontdekt dat bij een verhoogde hoeveelheid AMH in het bloed, de eicellen in de eierstokken niet tot rijping komen en er dus geen ovulatie kan optreden. In 2017 publiceerden de onderzoekers al over de toepassing van AMH als anticonceptie middel bij knaagdieren. Vanwege de goede resultaten richtte het team zich vervolgens op de anticonceptie mogelijkheden bij katten.

Hoe wordt het AMH hormoon verhoogt?

Om de AMH-waarden bij de poezen te verhogen, maakten de onderzoekers gebruik van gentherapieGentherapie is het inbrengen van genetisch materiaal in cellen in het kader van een geneeskundige be.... Ze gebruikten een adenovirus vector (AV-vector) met daarin een gewijzigde versie van het katten-AMH-gen. Menselijke gentherapieën die vergelijkbare AV-vectoren gebruiken om therapeutisch genen naar het lichaam te transporteren, zijn veilig en effectief gebleken [in Amerika!]. Een enkele injectie met de vector zorgt ervoor dat spiercellen van de kat het hormoon AMH gaan produceren waardoor de concentratie van AMH in het bloed ongeveer 100 keer hoger wordt dan normaal.
De onderzoekers behandelden zes poezen met deze vorm van gentherapie. Drie katten kregen een hoge dosis en de drie andere katten kregen een lage dosis. Drie andere katten dienden als controle en kregen geen gentherapie. Vervolgens werd een kater in de poezen kolonie gebracht gedurende twee periodes van vier maanden. De onderzoekers volgden de poezen meer dan twee jaar en beoordeelden het effect van de behandeling op de voortplantingshormonen, eierstokcycli en vruchtbaarheid.

Wat zijn de resultaten?

De drie controlekatten produceerden kittens, maar geen van de zes katten die met de gentherapie waren behandeld, werden zwanger. Het onderdrukken van de rijping en ovulatie van de eicel door AMH had geen invloed op geslachtshormonen zoals oestrogeen en progesteron. Er werden geen bijwerkingen of andere nadelige effecten waargenomen bij de behandelde poezen wat, volgens de onderzoekers, aantoont dat bij de geteste doses de gentherapie goed werd verdragen en veilig was.
‘De behandeling zorgde voor meer dan twee jaar hoge AMH-waarden en we hebben er alle vertrouwen in dat die niveaus langer behouden blijven’, zegt dierenarts Philippe Godin, betrokken bij het onderzoek. Hij voegt er wel aan toe dat ‘aanvullende studies bij een groter aantal katten nodig zijn om deze veelbelovende bevindingen te bevestigen’.

Is de anticonceptie-injectie een goed alternatief voor castratie bij poezen?

De resultaten van het onderzoek zijn veelbelovend, maar is het een goed alternatief voor chirurgische sterilisatieHet onvruchtbaar maken door eileiders/zaadleiders af te binden. Steriliseren wordt bij katten vrijwe... bij poezen? Voor we de voor-en nadelen van beide methodes op een rijtje zetten beschrijven we eerst kort de procedure van een castratieOnvruchtbaar maken van zowel poezen als katers door de eierstokken respectievelijk teelballen te ver... bij de poes.

Hoe werkt de castratie van een poes? Het verwijderen van de eierstokken wordt in de volksmond vaak een sterilisatie genoemd, maar ook bij de poes is het in werkelijkheid een castratie want, net als bij de kater, worden de organen die geslachtscellen produceren, verwijderd. De poes moet voor deze operatie onder volledige narcoseAnesthesie betekent letterlijk ongevoeligheid voor pijn. Een dier wordt onder algehele anesthesie ge.... De operatie gebeurt tijdens een dag opname bij de dierenarts. Via een opening van enkele centimeters worden de eierstokken verwijderd. De wond wordt gehecht met een paar hechtingen die na ongeveer 7 tot 10 dagen verwijderd worden. Dit is overigens niet noodzakelijk, de wond kan ook gedicht worden met oplosbare hechtingen wat vaak wordt gedaan bij neutralisaties van zwerfkatten. De operatie is pijnlijk maar indien van tevoren, tijdens en na de operatie pijnmedicatie wordt gegeven, gedragen katten zich na enkele dagen weer normaal.

Voordelen van castratie van de poes versus anticonceptie door een injectie

Poezen worden niet meer krols

Een poes kan in het seizoen (voorjaar en najaar) elke 2 tot 3 weken krolsLichamelijke status veroorzaakt door hormoonveranderingen waardoor een kat vruchtbaar is en zwanger... zijn wanneer zij niet gedekt wordt. De krolsheidLichamelijke status veroorzaakt door hormoonveranderingen waardoor een kat vruchtbaar is en zwanger... duurt gemiddelde 4 tot 8 dagen. Het wachten op een potentiële partner is voor poezen extreem stressvol – lichamelijk en mentaal. De kat is voortdurend klaar om te paren. Basisbehoeften zoals eten of een bezoek aan de kattenbak worden snel vergeten. Voor de poes is het wachten op een partner stressvol. Ze is onrustig, eet slecht en vergeet soms naar de kattenbak te gaan. Ook voor eigenaren is deze periode niet prettig aangezien de poes luid vocaliseert en door urine te sproeien kenbaar maakt dat ze klaar is om te paren. Hiermee trekt een krolse poes intacte katers aan die ook gaan sproeien. Daarnaast ontstaan gevechten tussen de katers, wat nog meer geluidoverlast veroorzaakt. Het grootste voordeel van een castratie ten opzichte van de injectie is dat poezen niet meer krols zijn. Bijkomend voordeel is dat ze niet paren, waardoor er geen kans is om FELVFeline Leukemie Virus, ook wel leucose genoemd./FIV of andere seksueel overdraagbare aandoeningen op te lopen en te verspreiden. De helft van de poezen in het anticonceptie-injectie onderzoek werd wel krols en dat is een nadeel van deze behandeling. Er is meer vervolgonderzoek nodig waarom sommige poezen wel en andere niet krols werden. In beide groepen liet één van de drie poezen dekkingen toe; het aantal dekkingen was wel hoger bij de poes met de lage dosis.

Poezen hebben een langere levensduur

Progesteron speelt een belangrijke rol bij de ontwikkeling van melkkliertumoren en baarmoederontstekingen in de poes. Melkkliertumoren zijn in 80% van de gevallen kwaadaardig, dit betekend dat ze snel groeien en kunnen uitzaaien naar de longen en ook andere organen, waarna poezen snel overlijden. Van baarmoederontstekingen kunnen de poezen erg ziek worden en zonder medische hulp zullen ze overlijden. Bij castratie op jonge leeftijd (met name op jonge leeftijd, rond de pubertijd) daalt het risico op melkkliertumoren aanzienlijk en de kans op baarmoederontsteking is nihil vanwege het wegvallen van progesteron. Een castratie heeft dus een positieve invloed op de levensduur van poezen. De AMH-waarden hebben, zoals het nu lijkt, geen effect op de hoeveelheid oestrogeen en progesteron. Het beschermende effect van een verlaging van de geslachtshormonen wordt niet bereikt met de injectie.

Poezen blijven levenslang onvruchtbaar

Een ander voordeel is dat castratie definitief is; de poes blijft levenslang onvruchtbaar. De werkingsduur van de injectie lijkt in ieder geval twee jaar. Bij een huispoes kan de eigenaar in de agenda zetten wanneer het weer tijd is voor de injectie maar bij een zwerfdier weet je niet wanneer ze weer behandeld moet worden want dat is niet aan de buitenkant zichtbaar. Het kan dus zijn dat de poes alweer drachtig is en de effecten van de injectie op een zwangere poes zijn (nog) niet onderzocht.

Castratie is herkenbaar bij zwerfdieren

Bij de castratie van zwerfkatten wordt na de ingreep (als de kat nog verdoofd is) een knipje in het oor gemaakt zodat zichtbaar is dat de kat behandeld is. Het is in theorie mogelijk om dit ook te doen na de injectie maar dat is alleen nuttig als de injectie lang werkt. Idealiter is de werkingsperiode gelijk aan de gemiddelde levensduur van zwerfkatten (tussen de 7 en 10 jaar). Maar voor zo’n knipje is wel een (plaatselijke) verdoving nodig en dat maakt de injectie procedure weer complexer en duurder.

Nadeel van castratie: overgewicht

Door de veranderde hormoonhuishouding in gecastreerde dieren gaat de stofwisseling naar beneden, de katten hebben tot wel 30% minder energie nodig, terwijl de eetlust juist stijgt. Ze zijn dus vatbaarder voor overgewicht. Overgewicht lijdt tot allerlei ziektes zoals bijvoorbeeld suikerziekte, gewrichtsziekten, huidproblemen en hartproblemen. In de anticonceptie-injectie studie is geen informatie te vinden over een toename in gewicht van de poezen.

Nadeel: risico’s castratie

Een castratie bij poezen kan alleen via een operatie en daar zijn altijd risico’s aan verbonden. Naast de risico’s van de narcose (zoals sterfte door een onbekend hartprobleem, onderkoeling of intubatie) is er kans op bloedingen tijdens en na de operatie, Ook kunnen na de operatie infecties aan de wond optreden die gepaard gaan met koorts. De risico’s en bijwerkingen van de anticonceptie-injectie zijn (voor zo ver onderzocht in de twee jaar na toediening) volgens de onderzoekers, minimaal.

Nadeel injectie: ontbrekende infrastructuur

Een castratie van een poes varieert in Nederland tussen de 100 en 250 euro, afhankelijk van de dierenartspraktijk. De kosten van de injectie zijn nu nog onbetaalbaar. De infrastructuur om voldoende anticonceptie-injecties te produceren bestaat nog niet. De onderzoekers hopen dat wanneer de capaciteit voor het produceren van virale vectoren voor gentherapie bij mensen toeneemt, het mogelijk zal worden om het poezen-anticonceptiemiddel ook op grote schaal te produceren. Op dit moment is het niet mogelijk een inschatting te maken van de termijn van grootschalige productie en de kosten.

Conclusie

Een overzicht van de voor-en nadelen van castratie versus de anticonceptie-injectie staat weergegeven in de tabel hieronder. Hoewel de anticonceptie-injectie veelbelovend lijkt is er meer onderzoek nodig naar de werkzaamheid (en eventuele bijwerkingen) op de lange termijn. Daarnaast kan het middel (nog) niet op grote schaal geproduceerd worden. Voor nu lijkt castratie dus toch nog de best toepasbare methode om de geboorte van kittens te voorkomen.

Bron artikel

Vansandt, L.M., Meinsohn, MC., Godin, P. et al. Durable contraception in the female domestic cat using viral-vectored delivery of a feline anti-Müllerian hormone transgene. Nat Commun 14, 3140 (2023). https://doi.org/10.1038/s41467-023-38721-0

Door: dr. Esther Bouma (bioloog, kattengedragsdeskundige) en drs. Hanneke de Wrede (dierenarts)