Het gedrag en karakter van een kat worden bepaald door een combinatie van genen en ervaringen in de kittentijd. Deze elementen bepalen de persoonlijkheid van een kat, bijvoorbeeld: brutaal, zelfverzekerd, reactief of sociaal. De meeste volwassen katten die opgegroeid zijn in een huishouden kunnen goed omgaan met de uitdagingen van het leven bij de mens. Heeft een kat echter in de eerste drie maanden van zijn leven geen contact heeft gehad met mensen en huishoudelijke geluiden, dan zal hij zeer waarschijnlijk snel vluchten bij het zien, horen of ruiken van onbekende prikkels.
Het overlevingsinstinct van de kat is zeer goed ontwikkeld en zorgt ervoor dat hij snel gevaar detecteert en hier adequaat op reageert. De meest voorkomende reactie is wegrennen en/of verstoppen. Sommige katten hebben een aangeboren aanleg voor angstig gedrag en zijn niet in staat te leren dat een leven bij mensen meestal vrij van gevaar is. Ook niet wanneer ze als kitten in contact zijn geweest met mensen.
Er is een verschil tussen angstig zijn en angst ervaren. In het Engels is dit verschil duidelijker. Angstig zijn (Anxiety) gaat over het verwachten van iets naars, of je zorgen maken over de toekomst. Dit gevoel kan aanwezig zijn zonder dat er een duidelijke aanleiding voor is. Angst (Fear) gaat over de emotionele reactie op iets engs of iets naars dat er daadwerkelijk is (of eraan gaat komen).
De gewaarwording van de emotie angst zorgt voor de productie van adrenaline, een hormoonsignaalstof die door endocriene klieren wordt gemaakt en via de bloedbaan invloed heeft op cellen en... dat het lichaam voorbereidt op vluchten, bevriezen, vechten of een poging om de situatie te sussen en de vrede te bewaren. De meeste katten zullen kiezen voor vluchten en zich verstoppen.
Mijn kat verstopt zich vaak onder het bed, vooral bij veel lawaai en drukte. Is dat normaal?
Een kitten of volwassen kat zal in een nieuwe omgeving de eerste dagen, en soms zelfs weken, moeten wennen. Dit doen ze vaak vanuit een veilig onderkomen, zoals onder de bank, een kast of het bed. Sommige katten zijn zo angstig dat ze na een aantal weken nog steeds verstopt zitten. De eigenaren maken zich dan zorgen en denken dat de kat niet gelukkig is. Maar goedbedoelde pogingen om de kat onder het bed vandaan te halen werken meestal averechts.
Een nerveuze of angstige kat kan erg tegenvallen als huisdier, vooral wanneer zo’n kat wordt geadopteerd door een druk en luid gezin. Zulke katten komen waarschijnlijk pas tevoorschijn als de kinderen op bed liggen en de volwassenen op de bank voor de TV zitten. Het kan voor ons mensen lijken alsof de kat maar een treurig leven heeft onder de bank, maar voor de kat is het een manier om gevaar te vermijden.
Een kat, als solitair dier, heeft geen groep om hem te beschermen tegen gevaar. In het geval van gevaar is zijn beste kans op overleven wegrennen, verstoppen en heel stil zijn tot het gevaar geweken is. Eigenaren moeten wel met iets heel bijzonders komen om de noodzaak tot instinctief vluchten te overtreffen.
Mijn kat is bang voor voeten en schoenen. Is mijn kat als kitten geschopt?
Het is onmogelijk te weten of je kat als kitten wel of niet slecht behandeld is. Het is echter waarschijnlijker dat jouw kat nerveus en angstig is door zijn genen of een gebrek aan vroege socialisatieHet proces waarin een kitten leert om te gaan met soortgenoten en andere diersoorten. met mensen dan dat zijn angst door een slechte ervaring is veroorzaakt. Het kan ook lijken alsof de kat specifiek bang is voor voeten omdat dit nu eenmaal de delen van een mens zijn die de kat het eerste ziet als wij rondlopen.
Hoe weet ik bij de keuze van een kitten of het een angstige kat zal worden?
Het is niet mogelijk te voorspellen hoe je kitten als volwassen kat zal zijn. Maar je kunt het risico op een angstige kat wel verminderen. Zorg ervoor dat je vóór adoptie het kitten kunt zien. Dit is ook belangrijk bij fokkers van raskatten. Op die manier kun je zien of de kittens in de eerste belangrijke periode van hun leven in een situatie opgroeien die bijdraagt aan gewenning aan mensen, andere dieren en huishoudelijke geluiden en geuren.
Sommige asielen en opvangcentra zoeken huizen voor kittens van verwilderde katten. Deze kittens hebben de eerste weken van hun leven geen contact met mensen gehad. Voor zo’n kitten is het hanteren door mensen en het opgesloten zijn in de opvang een zeer grote bron van angst en stress. Ondanks dat sommige mensen goede resultaten boeken met verwilderde kittens kost het veel tijd en geduld en is het ontbreken van contact in de vroege socialisatiefase meestal niet meer goed te maken. Het is daarom belangrijk de achtergrond van een kitten te weten voor je besluit deze te adopteren.
Is het verstandig rustig en langzaam te lopen in de buurt van een angstige kat?
Eigenaren gedragen zich vaak op een bepaalde manier in de buurt van angstige katten. Ze denken dat gedempt praten en op kousenvoeten lopen door het huis ervoor zorgt dat de kat niet nog angstiger wordt. Helaas zal de spanning van dit gedrag de kat nog angstiger maken. Wanneer eigenaren zich normaal en ontspannen gedragen zorgt dat voor een positieve sfeer. Steeds tegen de kat praten, hem proberen op te tillen of ergens onder vandaan te lokken, is geen goede strategie.
Maar hoe moet ik mij dan wel gedragen rond mijn angstige kat?
Geef je kat het gevoel dat hij onzichtbaar is. Laat hem door het huis bewegen zonder de aandacht op hem te vestigen. Maak geen oogcontact en benader hem niet. Praat pas tegen de kat wanneer hij uit zichzelf naar je toe komt.
Eten is een sterke beloning voor de meeste katten. Probeer uit te vinden wat jouw kat graag lust en creëer positieve associaties tussen jouw aanwezigheid en iets lekkers. Een beetje vlees, vis of een kattensoepje zal menig kat ertoe motiveren om de veiligheid van de bank of het bed te verlaten en zich door het huis te verplaatsen of tijd te spenderen in jouw buurt. Iets lekkers op je uitgestrekte handpalm aanbieden zal de kat er misschien zelfs toe motiveren jou te naderen en het eten uit je hand te pakken.
Spel kan ook een manier zijn om een kat te motiveren. De meeste katten vinden spelen onweerstaanbaar. Een speeltje aan een lang touw of gewoon een veter zorgen ervoor dat de kat op een voor hem veilige afstand in jouw nabijheid kan zijn. De positieve interactie van het spel zorgt voor een positieve associatie bij de kat: jij als mens bent niet eng maar leuk!
De kat oppakken en proberen te troosten werkt niet bij katten. Hij is namelijk bang voor jou! Het is beter de kat zoveel mogelijk te negeren en hem te belonen voor toenadering (of ander positief gedrag) met iets lekkers of spel.
Wees geduldig en forceer het contact niet. Dat zal de angst van jouw kat namelijk juist versterken. Geniet van de kleine stappen die je maakt. Bedenk dat de meeste katten zich veilig voelen vanaf een hoge plek vanwaar ze de wereld in de gaten kunnen houden.
Wat kan ik nog meer doen?
Wanneer je je zorgen maakt over de kwaliteit van leven van je kat, neem dan contact op met de dierenarts. Hij/zij kan nagaan of er sprake is van ziekte of pijn. Een gedragsdeskundige kan jou als eigenaar adviseren hoe je met de angst van je kat kunt omgaan.
Het gebruik van synthetische feromonenChemische signaalstof gebruikt in de communicatie tussen insecten en zoogdieren. Een feromoon is soo... wordt vaak geadviseerd bij angst en stress maar het effect ervan is niet onomstotelijk bewezen. Wil je hier meer over weten lees dan het artikel over feromonen.
Mijn kat was nooit angstig maar lijkt de laatste tijd bang voor alles – hoe kan dat?
Elke verandering in gedrag, zeker wanneer het plotseling is, is reden tot zorg. De eerste stap is contact met de dierenarts. Wanneer deze geen aanleiding vindt voor een lichamelijke oorzaak zal je doorverwezen worden naar een gedragsdeskundige.
Esther Bouma, gedragstherapeut
Bronartikel
Dit artikel is een vertaling van het artikel op de website van International Cat Care: Anxious cats