‘Een blik zegt meer dan 1000 woorden’ is een uitdrukking die vaak van toepassing is bij mensen, maar is deze uitdrukking ook van toepassing op katten?
Mensen communiceren met taal, lichaamshouding en gezichtsuitdrukkingen. En ook voor veel andere dieren zijn gezichtsuitdrukkingen een belangrijke communicatiemethode. Katten daarentegen communiceren vooral ‘op afstand’. Wanneer katten krabben, ergens tegenaan wrijven, urine sproeien of defecerenpoepen scheiden zij feromonen af uit klieren, die zich op diverse plaatsen op hun lichaam bevinden. Deze verschillende feromonenChemische signaalstof gebruikt in de communicatie tussen insecten en zoogdieren. Een feromoon is soo... worden door andere katten ‘uitgelezen’ met behulp van een speciaal orgaan in het gehemelte van de kat: het orgaan van Jacobson, ook wel het vomeronasale orgaan genoemd. Katten hoeven elkaar dus niet fysiekFysiek betekent lichamelijk. Met fysiek kan ook worden bedoeld 'iets dat tastbaar aanwezig is'. te ontmoeten en dat is waarschijnlijk de reden dat katten minder goed uitgerust zijn voor ‘face-to-face’ communicatie. Maar zelfs in het geval van de vaak stoïcijnse huiskat weten we uit onderzoek dat bepaalde emoties, zoals pijn, angst en frustratie, zijn af te lezen aan de gezichtsuitdrukking van de kat.
Veel eigenaren zijn zich bewust van de verschillende gezichtsuitdrukkingen van hun katten en weten hoe hun kat zich voelt, of wat zij wil, wanneer hun gezicht er op een bepaalde manier uit ziet. Maar recent onderzoek (Dawson et al. 2019) suggereert echter dat wanneer mensen de gezichten van onbekende katten te zien krijgen, ze veel moeite hebben te bepalen of de kat in een positieve of negatieve emotionele toestand was. In dit onderzoek werden voornamelijk filmpjes van kortharige huis-tuin-en-keuken katten gebruikt. Emoties aflezen van gezichtsuitdrukkingen van raskatten, zoals het langwerpige gezicht van de Oosters Korthaar of het afgeplatte, verkorte gezicht van de Perzisch Langhaar is mogelijk nog moeilijk.
Studie naar verschillen in gezichtsuitdrukkingen tussen raskatten
Lauren Finka en haar collega’s van Trent University hebben onderzocht in welke mate de gelaatstrekken van katten zijn veranderd als gevolg van intensief selectief fokken, en of dit impact heeft op gezichtsuitdrukkingen en expressie van emoties. De resultaten van het onderzoek zijn in december 2020 gepubliceerd in het gratis toegankelijke wetenschappelijk tijdschrift ‘Frontiers in Veterinary Science’. De conclusie van het onderzoek is dat bepaalde ras-gerelateerde kenmerken niet alleen de fysiekeFysiek betekent lichamelijk. Met fysiek kan ook worden bedoeld 'iets dat tastbaar aanwezig is'. gezondheid van katten kunnen beïnvloeden, maar ook hun vermogen emoties te uiten via hun gezicht.
Methode
Voor deze studie heeft Lauren Finka de gezichten van katten van negentien verschillende veelvoorkomende kattenrassen vergeleken, waaronder de Perzisch Langhaar, Bengaal, Noorse Boskat, Egyptische Mau, Devon Rex en Scottish Fold. Finka bekeek van elk ras ongeveer 100 foto’s en selecteerde de afbeeldingen waarbij de kat een ‘neutrale’ gezichtsuitdrukking had. Om de verschillen tussen de rassen te bepalen heeft Finka eerst op elke afbeelding 48 stippen geplaatst waarbij elke stip overeenkwam met de locatie van de onderliggende gezichtsspieren. Met behulp van een speciale analytische techniek, geometrische morfometrie genaamd, kon ze bepalen hoe de locaties van deze gezichtspunten verschilden bij de neutrale gezichtsuitdrukkingen van de katten van de verschillende rassen.
Resultaten
Allereerst identificeert Finka op basis van haar onderzoek drie typen gezichten, de zogenaamde brachycefalische, mesocefalische en doliocefalische gezichtsvormen. Voorbeelden van de drie typen zie je in Figuur 1. De brachycefalische katten hebben een relatief kort gezicht, voorbeelden van rassen met dit type gezicht zijn de Perzisch Langhaar, Brits Korthaar en de Devon Rex. Katten met een dolicocefalische gezichtsvorm hebben een relatief lang gezicht. Voorbeelden zijn de Bengaal, Sphynx en Egyptische Mau. Katten met een mesocefalisch gezicht hebben een normaal gevormde kop. Voorbeelden hiervan zijn de Birmaan, Ragdoll en Noorse Boskat.
Ten tweede vonden Finka en haar collega’s verschillen in de locaties van de 48 punten op de gezichten van de verschillende rassen. Figuur 2 geeft deze verschillen tussen de rassen weer. Selectief fokken voor bepaalde raskenmerken heeft dus invloed op de vorm van het gezicht maar ook op de positie van de onderliggende spieren.
Gezichtsuitdrukking en pijn
Opvallend was dat de geometrische morfometrische analyse aangaf dat de ‘neutrale’ gezichten van bepaalde rassen ‘pijnachtige’ kenmerken hadden. Dit gold met name voor rassen met afgeronde, afgeplatte gezichten. Bij kortharige niet-raskatten is uit onderzoek bekend welke gezichtskenmerken verband houden met de ervaring van pijn, zoals oren die verder uit elkaar staan, samengeknepen ogen en de neus en bek die dichter bij elkaar staan. Of deze kenmerken hetzelfde zijn bij raskatten is nog onvoldoende onderzocht.
Finka heeft de gezichten van de rassen die ‘pijnachtige’ uitdrukkingen leken te vertonen, vergeleken met de gezichten van kortharige tamme katten van wie bekend was dat ze daadwerkelijk pijn hadden (als gevolg van een routinematige castratieOnvruchtbaar maken van zowel poezen als katers door de eierstokken respectievelijk teelballen te ver... operatie). Deze beelden waren eerder gemaakt in een groep poezen tijdens castratie in een dierenkliniek in Brazilië. De katten maakten deel uit van een eerder onderzoek ter ondersteuning van de ontwikkeling van een samengestelde schaal voor acute pijnbeoordeling, bedoeld om dierenartsen te helpen de pijnniveaus bij katten nauwkeuriger in te schatten en hen de juiste hoeveelheid pijnverlichting te bieden (Brondani et al. 2013). Alle katten kregen vóór de operatie pijnstilling. Na de operatie werden video opnames van de katten gemaakt. Vervolgens kregen de katten opnieuw pijnstilling en werden weer opnames gemaakt om het effect van de pijnstilling te kunnen meten. De video’s waarop katten ‘pijn hebben’, werden gemaakt net voordat ze hun tweede dosis pijnstilling hadden gekregen. De onderzoekers constateerden, toen ze de foto’s vergeleken, dat de foto’s van de neutrale gezichten van de Scottish Fold meer ‘pijnachtige’ kenmerken vertonen dan de gezichten van de kortharige katten waarvan de onderzoekers wisten dat ze echt pijn hadden.
Consequenties van selectief fokken op uiterlijke kenmerken
De voorkeur van de mens voor bepaalde uiterlijke kenmerken in onze huisdieren heeft niet alleen invloed op hun uiterlijk maar ook op hun gedrag, gezondheid, welbevinden en hun vermogen tot communicatie. Bepaalde rassen hebben meer kans op chronische gezondheidsklachten, vanwege de specifieke genetische mutaties die ze erven of simpelweg omdat de fysieke veranderingen in hun lichaam het uitvoeren van normale activiteiten veel moeilijker maken. De kraakbeenafwijking die de Scottish Fold hun karakteristieke ‘gevouwen’ oren geven, veroorzaakt ook pijnlijke gewrichtsproblemen en artritis (Takanosu & Hattori, 2020). De zeer platte, onevenredige gezichten van de ‘brachycefale’ katten, zoals die van de ‘Exotic’ en de moderne Perzisch Langhaar, veroorzaken problemen met hun ogen en ademhaling (Anagrius et al. 2021).
De studie van Finka laat zien dat selectief fokken ook invloed heeft op de gezichtsexpressies van katten. Wanneer de ‘neutrale’ gezichtsuitdrukking van bijvoorbeeld de Scottish Fold er uit ziet alsof de kat pijn heeft, dan is het voor eigenaren of dierenartsen erg moeilijk te zien wanneer de kat daadwerkelijk pijn heeft. In dit geval moet je dus zeker kijken naar andere aspecten van het gedrag en de houding van de kat in plaats van naar hun gezichtsuitdrukking.
Selectief fokken heeft niet alleen het gezicht van katten veranderd, maar ook de vorm van hun lichaam en de lengte van poten en staart. Het is waarschijnlijk dat verschillen in deze kenmerken ook van invloed zijn op het vermogen van katten om te communiceren. Neem bijvoorbeeld de klassieke ‘Halloween-kat’-houding (d.w.z. de benen volledig gestrekt, een sterk gebogen rug en een grote opgezwollen staart), die katten vertonen wanneer ze er zo groot en bedreigend mogelijk uit willen zien. Deze houding is waarschijnlijk veel gemakkelijker aan te nemen door een goed geproportioneerde, tamme kortharige kat, dan door een Munchkin kat met zeer korte poten of een Manx kat die geen (volledige) staart heeft. Er is echter veel meer onderzoek nodig om volledig te kunnen begrijpen in welke mate verschillen in het uiterlijk van raskatten invloed hebben op a) de communicatie tussen katten en b) het duiden van emoties op basis van gezichtsuitdrukking en lichaamshouding.
Wat betekent dit onderzoek voor jou en je kat?
De meesten van ons willen graag onze katten begrijpen om zo goed mogelijk aan hun behoeften te kunnen voldoen. In huishoudens met meerdere katten willen we ook graag dat onze katten goed met elkaar kunnen opschieten. Het onderzoek van Finka suggereert dat we niet alleen goed moeten nadenken over de gezondheidsproblemen van bepaalde rassen maar ook hoe hun fysieke uiterlijk hen kan beperken in de communicatie met andere katten en met ons.
Esther Bouma, gedragstherapeut
Bronartikel:
Finka et al. (2020). The application of geometric morphometrics to explore potential impacts of anthropocentric selection on animals’ ability to communicate via the face: the domestic cat as a case study. Frontiers in Veterinary Science 7.
Referenties
- Dawson et al. (2019). Humans can identify cats’ affective states from subtle facial expressions. Animal Welfare.
- Brondani et al. (2013). Validation of the English version of the UNESP-Botucatu multidimensional composite pain scale for assessing postoperative pain in cats. BMC Veterinary Research.
- Anagrius et al. (2021). Facial conformation characteristics in Persian and Exotic Shorthair cats. Journal of Feline Medicine and Surgery.