Katten leven nu veel langer dan vroeger, dankzij betere voeding, betere veterinaire zorg en verzorging thuis. Die oudere kat heeft andere behoeftes en vaak meer zorg nodig dan de jonge kat. Door hier rekening mee te houden kunnen oudere katten tot op hoge leeftijd een fijn en comfortabel leven hebben.
De senior kat, vroeger en nu
In zowel Europa als Amerika is de gemiddelde leeftijd van katten de afgelopen twintig jaar toegenomen. De gemiddelde leeftijd van katten is gestegen van 4,7 naar 5,3 jaar. Het aantal katten van 6 jaar of ouder is zelfs gestegen met maar liefst 47%. Ook het aantal katten dat ouder dan 10 jaar is steeg met 15% en het aantal katten dat 15 jaar is of ouder nam met 14% toe. Geschat wordt dat op dit moment 30% van de huiskatten een ‘senior’ kat is, dat zijn circa 20 miljoen senior katten in Europa! (D. Gunn-Moore, 2013)
Deze gestegen leeftijd heeft meerdere oorzaken. Betere, complete voeding is er één van, evenals betere (preventieve) gezondheidszorg. Daarnaast speelt de verandering in de manier van houden van katten een rol. De kat wordt steeds meer binnengehouden en dit geeft een verminderde kans op verkeersongelukken en besmetting met infectieziektes. Dit binnen houden van katten heeft dus zeker voordelen als het de levensduur van de kat betreft, maar is anderzijds niet alleen maar positief. Chronische stress is een veel gezien probleem bij katten die niet naar buiten kunnen, zeker als ze in een meerkatshuishouden leven.
Wanneer is een kat senior of bejaard?
Een kat werd jarenlang aangeduid met ‘senior’ als deze 10 jaar of ouder is waarbij er vervolgens nog een onderscheid werd gemaakt tussen de senior kat van 10 tot 14 jaar en bejaarde katten van 15 jaar en ouder. Om een idee te krijgen hoe oud een kat is kun je de volgende formule hanteren: de eerste twee levensjaren van een kat zijn gelijk aan 24 menselijke jaren en elk jaar daarna is gelijk aan 4 menselijke jaren. Een 16-jarige kat is dan gelijk aan een 80-jarige mens. Meer informatie over de verschillende levensfasen van de kat vind je hier.
De leeftijd waarop een kat senior is, is echter in 2021 naar onderen bijgesteld. In de Feline Senior Care Guidelines uit 2021 wordt de senior als volgt omschreven: ‘We beschouwen de term ‘senior’ als een term die de leeftijd beschrijft. Alhoewel senior gedefinieerd wordt als 10 jaar of ouder gaan we er in de ‘2021 AAHA/AAFP Feline Life Stage Guidelines’ vanuit dat het meer gepast zou zijn katten al vanaf 8 jaar als senior te zien en mogelijk zelfs eerder voor bepaalde rassen of dieren met genetische predispositie’. Deze aanpassing is onder andere gedaan, omdat veel katten vanaf 8 jaar al klachten kunnen hebben, die samenhangen met ouderdom, zoals artrose. We kijken tegenwoordig vooral ook naar kwetsbaarheid/broosheid (frailty) als indicator.
bron 2021 AAFP Feline Senior Care Guidelines
De effecten van veroudering
Naarmate een kat ouder wordt verandert er veel in de fysiologie, het gedrag en de kwetsbaarheid van een kat voor bepaalde ziektes. Zo vermindert het vermogen voedsel te ruiken en te proeven, het vermogen vet en eiwitten te verteren vermindert en ook het gehoor, de weerstand, huidelasticiteit en stresstolerantie worden minder.
Ook het gedrag verandert bij het ouder worden, vaak als direct gevolg van de fysiologische veranderingen. Dit is een geleidelijk proces en daardoor vallen deze veranderingen niet altijd op, tenzij je specifiek op zoek gaat naar tekenen van veroudering. Zo jagen oudere katten minder, brengen minder tijd buiten door, zijn over het algemeen minder actief en slapen langer. De eetlust kan verminderen en de kat kan kieskeuriger zijn in wat hij eet. Minder graag spelen, zichzelf minder goed verzorgen en meer miauwen zijn ook typische kenmerken van de verouderende kat. Ze kunnen ook onzekerder worden en daardoor meer afhankelijk van en aanhankelijk naar de eigenaar. Gedragsveranderingen als een direct gevolg van ziekte zijn bijvoorbeeld meer dorst, meer eetlust en agressie. Agressie of juist contact vermijdend gedrag door pijn komt bij oudere katten vaak voor.
Individuele verschillen
Net als de mens, wordt ook niet iedere kat even snel oud. Er zijn individuele verschillen en verschillen tussen hoe verschillende rassen ouder worden.
Danielle Gunn Moore, professor Feline Medicine, met een kliniek in Engeland geeft aan dat vroeger alle oudere katten die ze in haar kliniek kreeg het oude, robuuste type Siamezen of kruisingen/niet raskatten waren, maar dat tegenwoordig alle raskatten een kortere levensverwachting dan deze kruisingen hebben, inclusief de huidige ‘moderne’ Siamezen.
Zowel fysiologisch als pathologisch treden er veranderingen op bij het ouder worden. Katten kunnen wat grijs worden, alhoewel grijs worden wel veel minder voorkomt bij katten dan bij honden. Ook in de ogen kunnen er veranderingen optreden. Vooral bij blauwe ogen zie je vaak dat de iris wat van structuur verandert. Daarnaast zijn er ook de pathologische veranderingen, waarbij een belangrijke vraag is: hoeveel is pathologisch en hoeveel fysiologisch? Hiervoor is begrip van normaal kattengedrag onontbeerlijk, dus “wat maakt een kat een kat?” (D. Gunn-Moore, 2013). Hier vind je een uitgebreid artikel over de belangrijkste (karakter)eigenschappen van de kat.
Verzorging van de oudere kat
Juist in de laatste levensfasen heeft de kat, meer dan in enig andere, goede verzorging nodig. Naarmate katten ouder worden, kost het ze meer moeite zichzelf schoon te houden en te verzorgen. Controleer je je kat regelmatig, dan kun je problemen tijdig ontdekken en aanpakken.
Nagels knippen
Controleer wekelijks de nagels van je kat. Oudere katten kunnen minder goed hun nagel intrekken en blijven daardoor gemakkelijk haken in meubels en vloerbedekking. De nagels kunnen ook te lang worden en dan in de voetzool groeien. Regelmatig knippen van de nagels met een speciaal nagelschaartje voor huisdieren is daarom nodig. Vind je dit lastig, vraag dan een kattentrimmer of dierenarts dit voor je te doen. ICatCare heeft een handige video (engelstalig) gemaakt over het aanleren van nagels knippen bij je kat, zonder stress.
Verzorging van vacht en huid
Help je kat met de verzorging van ogen, neus en anus door deze met wattenschijfjes en wat warm water schoon te maken, als de kat dat zelf niet meer goed kan. Borstel de kat wat vaker op delen van het lichaam waar dat nodig is en kam de vacht geregeld even door om vervilten van de vacht te voorkomen.
Belangrijk is het gebruik van zachte materialen en voorzichtig kammen/borstelen. Een oudere kat heeft weinig tot geen vetlaag meer over zijn botjes waardoor je hem snel pijn kunt doen bij de vachtverzorging.
Vervilting van de vacht vind je bij oudere kortharige katten vooral op de plekken waar ze zelf niet goed meer bij kunnen, zoals het achterste deel van de rug en de heupen. Controleer dit gebied extra zorgvuldig op tekenen dat de vacht aan het vervilten is en haal de haren voorzichtig met de punt van een kam uit elkaar als dit nog mogelijk is.
Tijdens de vachtverzorging kun je je kat ook meteen controleren op wondjes, pijnlijke plekken, knobbels of verdikkingen.
Als je kat langharig is en moeite heeft zichzelf schoon te houden, kun je de vacht rond de anus, onderkant van de staart en achterpoten knippen om vervuiling of klitten te voorkomen.
Heeft je kat al klitten in de vacht en is het al te veel vervilt om deze met een kam voorzichtig los te halen? Laat deze dan door een kattentrimmer of dierenarts verwijderen. De klitten zitten vaak heel dicht op de huid en met een schaar is de kans heel groot dat je in de huid knipt, die juist bij de oudere kat toch al zo gevoelig en kwetsbaar is.
Haarballen
Haarballen zijn een veel voorkomend probleem bij oudere katten omdat ze vaak een trage spijsvertering hebben. Haar dat ze tijdens het verzorgen van hun vacht binnenkregen kan complicaties veroorzaken zoals chronisch braken of constipatie. Er zijn speciale supplementen of voedingsmiddelen verkrijgbaar, die je kat helpen met het verteren van haarballen als dit een probleem voor je kat wordt. Meer informatie over oorzaken, behandelingen en preventieve maatregelen bij haarballen vind je hier.
Het kattentoilet
Zelfs als je oudere kat naar buiten mag en daar zijn behoefte doet, is het verstandig ook binnen een kattenbak te plaatsen. Vroeg of laat komt er onvermijdelijk een moment dat je kat niet naar buiten wil, omdat het te koud of te vochtig is. Oudere katten kunnen nu eenmaal minder goed tegen koud of vochtig weer. Ook het door het kattenluikje gaan kan voor oudere katten moeilijker worden. Als er dan binnen geen kattenbak aanwezig is, is de kans op onzindelijkheid in huis heel groot.
Daarnaast is het voordeel van een kattenbak in huis dat je veranderingen in eliminatiegedrag, bloed in de urine of ontlasting, verandering in consistentie van ontlasting of andere indicatoren van ziekte tijdig kunt opmerken.
Vraag je je af wat de beste kattenbak is als de kat het voor het zeggen had? Lees dan ook eens dit artikel over de diverse onderzoeken die er zijn naar kattenbak(gedrag).
Gebitscontrole
Bij het ouder worden kunnen er problemen met het gebit of bekje van de kat ontstaan, dus controleer je kat regelmatig op zwelling, rood tandvlees of andere afwijkingen in de bek of aan het gebit. Halitosis (slechte adem), kwijlen, een ‘klapperende’ kaak, verlies van eetlust en met de poot langs de bek vegen kunnen allemaal tekenen zijn van gebitsproblemen, raadpleeg bij twijfel je dierenarts. Meer over veel voorkomende gebitsproblemen bij katten lees je hier.
Regelmatige gezondheidscontroles
Je dierenarts kan je adviseren over de frequentie van gezondheidscontroles van je kat, rekening houdend met zijn leeftijd en algemene gezondheid. Bij oudere katten wordt vaak aangeraden de kat in ieder geval tweemaal per jaar door de dierenarts te laten controleren. Daarnaast is het het best, zelfs als je tweemaal per jaar voor controle naar de dierenarts gaat, je kat tussendoor ook regelmatig zelf te controleren en alert te zijn op de eerste tekenen dat het niet goed gaat. Merk je een van de volgende waarschuwingssignalen op bij je kat, neem dan contact op met je dierenarts:
- Verlies van eetlust
- Gewichtsverlies
- Vaker drinken of een grotere hoeveelheid per dag drinken
- Stijfheid, kreupelheid of moeilijk springen
- Loomheid
- Knobbels of bulten ergens op het lichaam
- Balansproblemen
- Onzindelijkheid of moeite met plassen of poepen
- Desoriëntatie of angst
- Niet-karakteristiek gedrag, zoals verbergen, agressie of overmatige vocalisatie
Eetlust bevorderen
Oudere katten hebben minder trek doordat hun reuk- en smaakvermogen afneemt. Ook kunnen er gewoon situaties zijn waarbij je kat een beetje extra aanmoediging nodig heeft om voldoende te eten.
Er zijn verschillende manieren om de eetlust te stimuleren:
- Bied het voer in kleine porties en vaak aan – bijvoorbeeld vier tot zes maaltijden per dag als uitgangspunt
- Kies een rustige omgeving zodat je kat niet wordt afgeleid door lawaai en activiteit.
- Experimenteer met zowel bekend als onbekend voer om de eetlust te bevorderen.
- Varieer het type voerbak dat wordt gebruikt om het voer aan te bieden: je kat kan bijvoorbeeld een voorkeur hebben voor een brede, ondiepe kom of één met een rand.
- Bied voer op kamertemperatuur aan. Door het voorzichtig op te warmen tot net onder de lichaamstemperatuur kan de smakelijkheid toenemen. Dit komt omdat het voer een sterkere geur krijgt als het wordt verwarmd.
- Experimenteer met de consistentie van het aangeboden voer. Sommige oudere katten, vooral die met gebitsproblemen, geven de voorkeur aan zacht voedsel boven klontjes of droge brokjes. Kijk eens of de kat het voer lekkerder vindt als je een kleine hoeveelheid water aan het voer toevoegt en het vervolgens fijnprakt.
- Plaats de voerbak op een doos of een andere verhoging, zodat het minder belastend is voor de nek van de oudere kat, die vaak last van artrose heeft.
- Laat niet-opgegeten nat voer niet langer dan een uur liggen en weersta de verleiding allerlei verschillende hapjes tegelijk aan de kat voor te schotelen, omdat dit voor de kat te overweldigend kan zijn.
- Bij de kat zitten terwijl je tegen hem praat en hem aait kan de eetlust verhogen evenals met de hand voeren van de kat. Dit is wel afhankelijk van de band die je met je kat hebt, bij sommige katten werkt dit juist averechts.
Drinken bevorderen
Oudere katten hebben een grotere kans op uitdroging, vooral als ze lijden aan medische aandoeningen zoals chronische nierziekte. Zorg er dus altijd voor dat er een verscheidenheid aan waterbakken beschikbaar is, verspreid door het huis en op andere plaatsen dan waar de kat gevoerd wordt. Experimenteer met het type waterbak, bijvoorbeeld een keramische kom, glas of drinkfontein en ook het type water, zoals leidingwater, gekookt water, gefilterd of regenwater kan verschil maken. Voeg ook eens een kleine hoeveelheid water aan het natte voer van je oudere kat toe om te zorgen voor voldoende vocht. Bij waterbakken is het net als bij voerbakken comfortabeler voor de oudere kat als deze zo hoog geplaatst zijn, dat de kat de nek niet hoeft te belasten.
Katvriendelijk huis voor de oudere kat
Alle aanbevelingen voor een katvriendelijk huis gelden ook voor oudere katten met wat kleine aanpassingen. Die kleine aanpassingen kunnen een groot verschil maken voor de kwaliteit van leven van de oudere kat.
Heeft je kat bijvoorbeeld moeite met trap lopen? Plaats dan op alle verdiepingen waar je kat kan komen alle belangrijke bronnenalles wat voorziet in de levensbehoeftes van de kat, zoals kattenbak, eten, drinken en slaapplaats.
Om je kat actief en in beweging te houden is het belangrijk dat hij geen vervelende associaties met lopen en spelen krijgt. Laminaat-, tegel- of houten vloeren kunnen glad zijn en oude katten kunnen onstabiel worden op gladde oppervlakken waardoor ze geneigd zijn minder actief te worden. Bij tapijt met lussen kan de kat blijven haken met de nagels, waardoor bewegen ook moeilijker wordt. Vloerkleden met een open pool daarentegen zijn ideaal voor de oudere kat. Ze kunnen er makkelijk op lopen, spel op een dergelijk kleed is veel prettiger en ze kunnen er ook nog heerlijk op liggen.
Spelen
Als je kat een favoriet speeltje heeft, is er geen reden dit weg te gooien als hij ouder wordt. Grotere speeltjes kunnen nuttig zijn om je oudere kat aan te moedigen op zijn zij te liggen, het speelgoed met de voorpoten te pakken en met de achterpoten te trappen. Dit is een geweldige oefening voor stijve achterpoten en is het soort spel waar veel katten van genieten. Het ideale ‘schopspeelgoed’ is rechthoekig of cilindrisch, tussen de 15 en 20 cm lang en gemaakt van een stevige stof zoals katoen of badstof. Let bij de laatste wel op de pool, badstof heeft vaak lussen en hier kan de kat weer in blijven haken.
De kartonnen doos is een echte favoriet van katten en met wat aanpassingen ook van de oudere kat. Ze missen misschien de flexibiliteit om erin te springen en rond te bewegen, maar door een grote doos op zijn zijkant te plaatsen met de opening naar je kat toe, kan hij naar binnen lopen en de doos onderzoeken. Draagtassen en papieren zakken kunnen ook verkenningsmogelijkheden bieden, vooral als ze kreuken, maar denk er wel aan de handvatten te verwijderen of door te knippen om te voorkomen dat de kat in paniek raakt door een handvat van een tas om zijn nek.
Krabben
Oudere katten gebruiken gewone krabpalen en andere verticale oppervlakken minder vaak dan in hun jonge jaren, omdat dit pijnlijk is voor hun door artrose aangetaste gewrichten. Het aanbieden van vergelijkbare horizontale krabmogelijkheden geeft de kat de mogelijkheid te blijven krabben, een activiteit waar de kat veel plezier aan beleeft en een belangrijke oefening voor de spieren van de voorpoten. Overweeg ook eens kartonnen krabmateriaal. Dit is zachter aan de pootjes dan het veel gebruikte sisal om aan te krabben.
Uitkijkpunten
Katten houden ervan naar buiten te kijken en zitten het liefst op hoge vensterbanken, maar erop springen kan voor oudere katten moeilijk, zo niet onmogelijk zijn geworden. Zorg daarom voor een makkelijke toegang van en naar deze favoriete uitkijkposten. Een opstaptrapje dat in winkels te koop is voor kleine honden, is ook ideaal voor de oudere kat om toch zonder problemen op de vensterbank, de stoel of het bed te komen.
Voerpuzzels
Je oudere kat houdt misschien nog steeds van de uitdaging van voerpuzzels, maar zorg wel dat je kat voldoende blijft eten. De extra inspanning kan misschien net te veel zijn voor je kat. Als dit het geval is, stap dan over naar gewone voerbakjes op de favoriete eetplekjes van je kat.
Kattenbakken
Kattenbakken moeten normaal gesproken ver weg van andere bronnen zoals voer en water worden geplaatst, maar voor oudere katten of katten die aan cognitieve stoornissen lijden, kan het beter zijn alle bronnen dichter bij elkaar te plaatsen om verwarring te voorkomen.
De ideale kattenbak voor de oudere kat is open (geen kap), met een lage instap en voldoende stevig en groot, zodat de bak niet kantelt als de kat wat onhandig de bak gebruikt.
Over het algemeen houden katten van een niet al te dikke laag grit (3 centimeter), maar als je kat een aandoening heeft die verhoogde dorst en plassen veroorzaakt, dan kan het beter zijn wat meer grit in de bak te doen. Geeft de kat toch echt de voorkeur aan minder grit, dan is vaker scheppen van de bak noodzakelijk.
Slaapplaatsen
Veel favoriete slaapplekken van katten bevinden zich op hogere plaatsen, zoals het bed of de vensterbank, plekken die bij het ouder worden minder goed te bereiken zijn. De eerder genoemde opstaptrapjes zorgen dat hij toch nog steeds op zijn favoriete plaatsen kan slapen.
Als je kat je bed, stoel of bank gebruikt, kan een thermische deken die warm en wasbaar is een fijne slaapplaats bieden. Als je kat graag op vensterbanken of andere smalle oppervlakken slaapt, lag dan wat kussens of ander zacht materiaal eronder, omdat veel oudere katten een verminderde balans hebben en makkelijk kunnen vallen. Beter is het om je kat aan te moedigen veilige of bredere oppervlakken te gebruiken om te slapen, door deze extra aantrekkelijk te maken met zachte slaapplaatsen of verwarmde matjes.
Privé plaatsen
Je kat moet ongestoord kunnen rusten en zich terug kunnen trekken. Kan je kat sommige plekken in huis niet meer bereiken door gebrek aan mobiliteit, creëer dan nieuwe plekken die tegemoetkomen aan de behoeftes en mogelijkheden van je oude kat.
Kattenluik
Naarmate katten ouder worden, zie je dat het gebruik van het kattenluik problemen geeft, waardoor ze minder naar buiten gaan. Een opstapje aan weerszijden kan dan soms helpen, maar uiteindelijk ontkom je er niet aan dat je het zelfstandig naar buiten gaan door het kattenluik van je kat, moet vervangen door begeleide uitstapjes naar de tuin via de deur.
Als je in die fase belandt en er zijn geen andere katten in huis, blokkeer of verwijder dan het kattenluik, zeker als dit een luik is waar ook andere, vreemde katten door naar binnen zouden kunnen komen.
Tuin
Er zijn een aantal redenen voor je kat om niet meer naar buiten te gaan als hij ouder wordt. Een grote rol speelt bij veel katten de aanwezigheid van andere katten in het territorium en het gevoel niet langer in staat te zijn het territorium actief te verdedigen. Als je je tuin kunt afschermen, hou je andere katten uit de tuin en je eigen kat kan veilig en onbekommerd een frisse neus halen wanneer hij daar behoefte aan heeft. Hoe je je tuin kunt afschermen lees je hier.
Vakantie
Als je kat altijd naar een pension is gegaan wanneer je op vakantie bent, dan kan dit bij een deel van de oudere katten nog steeds een prima oplossing zijn. Bedenk wel dat oudere katten een grote behoefte aan routine hebben en steeds meer moeite kunnen krijgen met veranderingen in die routine.
Er kan daardoor ook voor de geroutineerde pensiongangers een moment komen dat ze liever thuisblijven tijdens je vakantie met dagelijkse zorg van een kattenoppas. Ideaal is het als je kat de kattenoppas al kent en als deze in je huis verblijft, maar dat is niet altijd te combineren met voldoende medische zorg. Heeft je kat extra zorg nodig, kijk dan eens rond naar een betaalde kattenoppas, die dagelijks je kat aan huis komt verzorgen en ook de kennis en kunde heeft je oudere kat extra zorg te bieden, zoals injecties of medicijnen geven.
Feestjes en andere drukte
En dan tot slot feestjes en andere activiteiten, waarbij veel (onbekende) mensen over de vloer komen en er opeens veel meer rumoer en drukte is. Veel oudere katten raken hierdoor van slag. Zorg dat er op zulke momenten een veilige en rustige plek is in een ander deel van het huis, waar je oudje zich terug kan trekken en waar hij alles vindt wat hij nodig heeft.
“Older cats are challenging, but they are worth every second of it. So look forward to your middle aged cat become an elderly, because they become so special when they do!”
aldus Professor Feline Medicine Danielle Gun-Moore en ik kan niet anders dan dit beamen. Laten we onze oudjes koesteren en van ze genieten!
Maggie Ruitenberg, kattengedragsdeskundige
Bronartikel
Dit artikel is met toestemming van International Cat Care vertaald en bewerkt. Klik hier voor het originele artikel (Engels).
Referenties
Professor Danielle Gun-Moore, lezing Elderly Cat september 2013